Zamek Niedzica

Zamek w Niedzicy (Dunajec) to zamek rycerski na wysokiej skalistej górze (566 m n.p.m,), na prawym brzegu Dunajca. 

Zapewne na tym miejscu było wcześniejsze założenie obronne, ale zamek murowany, zwany Dunajcem, został wzniesiony dopiero w r. 1330 przez węgierską rodzinę Berzeviczych. W XIV w. znajdował się w granicach Węgier, w r. 1410 wraz z miastami spiskimi wrócił do Polski. W r. 1470 został zdobyty przez Emeryka Zapolyę i przebudowany. W r. 1589 kupił zamek Jerzy Horwath z Palocsy, który w r. 1601 przebudował go, rozszerzył i otoczył przedzamcze zabudowaniami i bastejami. W rękach rodziny Horwathów zamek pozostawał do r. 1857, następnie prze?szedł do Salamonów. W połowie XIX w. spłonął podczas pożaru, lecz odbudowano go w r. 1861. W r. 1920 ponownie znalazł się w granicach Polski. W r. 1949 po przeprowadzeniu zabezpieczeń konserwatorskich zamek dolny został przeznaczony na dom wypoczynkowy Stowarzyszenia Historyków Sztuki.

Zamek w Niedzicy składa się z ruin zamku górnego, pochodzącego niewątpliwie z XIV w., oraz z zamku dolnego, obecnie zamieszkanego, który powstał zapewne na miejscu pierwotnego przedzamcza. Zamek górny jest zbudowany z miejscowego kamienia, na planie nieregularnym przystosowanym do niewielkiej powierzchni szczytu góry (około 500 m2). Od strony zachodniej, to znaczy od strony zamku dolnego, znajdował się dom mieszkalny o potrójnym podziale wnętrz oraz wieża, która być może była wynikiem późniejszej przebudowy. Od strony północno-wschodniej na skraju cypla znajdowała się również zabudowa, zapewne o drugorzędnym znaczeniu. Wjazd do zamku prowadził skrajem występującej skały i dalej przez bramę umieszczoną od strony południowo-wschodniej. Zasadniczym elementem obrony były niewątpliwie warunki terenowe: znaczna wyniosłość i strome spadki skaliste dochodzące do 60°, które uniemożliwiały dostęp pod mury zamkowe.

Zamek dolny powstał zapewne na dziedzińcu przedzamcza, przebudowanym w latach 1470-87. Wzniesiono wówczas mury obwodowe i, być może, niektóre baszty oraz zabudowania mieszkalne, jednakże zasadniczą funkcją przedzamcza były usługi gospodarcze i stajnie z nową studnią. Przebudowa z przełomu w. XVI i XVII zmieniła zasadniczo bryłę zamku dolnego. Na narożach murów obwodowych stanęły murowane basteje przystosowane do broni palnej, a na miejscu dawnych stajni w części zachodniej dziedzińca został zbudowany jednotraktowy, dwukondygnacjowy dom mieszkalny z krużgankiem. Wjazd do zamku prowadził przez narożną północno-zachodnią basteję. Wówczas mury i basteje zostały zwieńczone polską attyką renesansową. Od tego też czasu siedziba właścicieli mieściła się w dolnym zamku bastejowym, natomiast średniowieczny zamek górny zamieniał się powoli w ruinę.

Źródło: Guerquin Bohdan, Zamki w Polsce, Arkady 1974

Historia Zamku w Niedzicy w datach:

• OK. 1325 R. BUDOWA ZAMKU GÓRNEGO PRZEZ RÓD BERZEVICZYCH, BYĆ MOŻE NA MIEJSCU ISTNIEJĄCEGO TU WCZEŚNIEJ DREWNIANO- ZIEMNEGO GRODU
• 1412 - NA ZAMKU NIEDZICKIM MA MIEJSCE WYPŁATA 37 TYŚ. KÓP SREBRNYCH GROSZY PRASKICH CESARZOWI ZYGMUNTOWI LUKSEMBURSKIEMU PRZEZ WŁADYSŁAWA JAGIEŁŁĘ - POLSKA OTRZYMUJE CZEŚĆ SPISZĄ Z 16 MIASTAMI.
• 1470 - NIEDZICA W RĘKACH ŻUPANA SPISKIEGO EMERKA ZAPOLYI, KTÓRY DO ZAMKU GÓRNEGO DOBUDOWUJE ZAMEK DOLNY Z BRAMĄ WJAZDOWĄ W OBECNEJ BASZCIE KAPLICZNEJ.
• 1507 - JADWIGA ZAPOLYA ZASTAWIA ZAMEK ZA 2000 GULDENÓW ANDRZEJOWI HORVATHOWI.
• 1528 - KRÓL WĘGIERSKI JAN ZAPOLYA NADAJE ZAMEK HIERONIMOWI ŁASKIEMU. ZAMEK ZAJĘTY PRZEZ ZWOLENNIKÓW FERDYNANDA HABSBURGA ZOSTAJE ZDOBYTY DLA ŁASKIEGO PRZEZ PIOTRA KOSTKĘ Z ORAWY.
• 1535 - OBLĘŻENIE ZAMKU PRZEZ MINKWITZA - ZWOLENNIKA HABSBURGÓW.
• 1538 - HIERONIM ŁASKI ZASTAWIA NIEDZICĘ PREPOZYTOWI SPISKIEMU JANOWI HORVATHOWI ZA 4000 GULDENÓW.
• 1589 - WOJCIECH ŁASKI SPRZEDAJE ZAMEK JERZEMU HORVATHOWI Z PALOCSY, KTÓRY WZNOSI ZAMEK ŚREDNI I PRZEBUDOWUJE ZAMEK DOLNY.
• 1601 - KONIEC RENESANSOWEJ ROZBUDOWY - DATA NA TABLICY EREKCYJNEJ NAD BRAMĄ WJAZDOWA.
• 1636 - PRZEBUDOWA ZAMKU GÓRNEGO.
• 1670-1776 - ZAMEK W POSIADANIU RODU JOANELLICH.
• 1683 - PODCZAS POWSTANIA KURUCÓW ZAMEK ZDOBYWAJĄ EMERYK THOKOLY I ROZBÓJNICY SALANTSY'EGO.
• I684 - ZAMEK OPANOWUJĄ WOJSKA CESARSKIE .
• 1817-1823 - ODNOWA ZAMKU PRZEZ ANDRZEJA HORVATHA.
• 1857 - MAŁŻEŃSTWO KORNELII HORVATH Z ALAPI SALAMONEM - NIEDZICA WŁASNOŚCIĄ RODU SALAMONÓW DO 1945 R.
• 1920 - CZĘŚĆ ZAMAGURZA SPISKIEGO Z NIEDZICĄ WCHODZI W OBRĘB PAŃSTWA POLSKIEGO.
• 1943 - SALAMONOWIE OPUSZCZAJĄ NIEDZICĘ.
• 1945 - W WYNIKI REFORMY ROLNEJ ZAMEK STAJE SIĘ WŁASNOŚCIĄ SKARBU PAŃSTWA.
• 1949 - PRZEJĘCIE ZAMKU PRZEZ STOWARZYSZENIE HISTORYKÓW SZTUKI - ROZPOCZĘCIE PRAC KONSERWATORSKICH.

• Guerquin Bohdan, Zamki w Polsce, Arkady 1974
• Kaczyńscy Izabela i Tomasz, Polska. Najciekawsze zamki, 2003
• Żyburtowicz Zenon, Zamki i pałace polskie, 2007
• T. Szydłowski. Powiat nowotarski. Warszawa 1938. Zabytki Sztuki w Polsce. I
• Katalog zabytków. T. l, 1953.
• A. Majewski. Czorsztyn. Niedzica. Wyd. 2. Warszawa 1966.
• Nyka J., Pieniny. Przewodnik, Latchorzew 2003