Zakole wyschniętej rzeki Sztoły
Sztoła (dawniej: Czartoria) – zanikła rzeka, do stycznia 2022 roku płynąca w województwach małopolskim i śląskim, o długości 14,5 km i powierzchni dorzecza 153,8 km², przepływała w większości przez gminę Bukowno, stanowiła lewobrzeżny dopływ Białej Przemszy i była jednym z jej najważniejszych dopływów (2,2 m³/s Sztoły względem 4,14 m³/s Białej Przemszy).
Koryto rzeki Sztoły wypełniła się wodą już tylko i wyłącznie w wyniku obfitych opadów deszczu, gdyż woda ze źródeł, które znajdują się w Żuradzie, wsiąka w ziemie w okolicach Polis.
Źródła
Naturalne źródła Sztoły znajdowały się pierwotnie w lasach między miejscowością Żuradą a Podlesiem (dzielnica miasta Bukowno, leśnictwa Żurada i Podlesie). Górny, naturalny odcinek cieku zaginął w leju depresyjnym kopalni „Pomorzany”, a wodę współcześnie pobiera ponownie z rzeki „Baba” dopiero od skraju miasta Bukowno. Wyraźnie widoczny jest wpływ kopalni oraz kopalni piasku „Szczakowa” w Jaworznie na warunki hydrogeologiczne oraz chemizm wód. W związku z likwidacją kopalni „Olkusz-Pomorzany”, która zasila poprzez rzekę „Baba” wody Sztoły, doszło do całkowitego zaniknięcia rzeki.
Charakterystyka
Znana dawniej z wyjątkowo czystych wód, miejsce połowu pstrąga. Sztoła rozpoczynała swój bieg wypływając z wzniesienia pokrytego buczyną i płynęła w stronę miasta Bukowno, mijając po drodze teren po byłej jednostce wojskowej oraz opuszczone osady Polis i Podpolis. Sztoła teoretycznie dochodziła do cofki i zbiornika „Leśny dwór” w Bukownie, w praktyce wysychała jednak około 1 km od zbiornika. Dalszy ciek wodny był zasilany z rzeki Baba, która de facto była w 100% zasilana wodami kopalnianymi z kopalni Pomorzany w Olkuszu, stąd unikatowa czystość wód.
Sztoła uchodziła do Białej Przemszy w osadzie Ryszka w Sławkowie, gdzie była zlokalizowana rozebrana już stacja poboru wody ze Sztoły, która zaopatrywała w wodę Sosnowiec i okolice. Poboru wód zaprzestano w 2005 roku z powodu podwyższonego poziomu ołowiu w rzece, związanego z działalnością pobliskiej kopalni cynku i ołowiu.
Turystyka
Rzeka przez wieki tworzyła swoją malowniczą dolinę rzeźbiąc wąwozy i zakola, które można podziwiać przez cały bieg tej rzeki. Sztoła na całej długości płynęła w otoczeniu lasów (u źródeł – buczyn, dalej – borów sosnowych).
W lasach okalających rzekę spotyka się wiele zwierząt (m.in. łosie, sarny, dziki) oraz 170 gatunków roślin, więcej niż w Pienińskim Parku Narodowym.
Pierwsze 3 km Sztoły były wolne od przeszkód, dzięki czemu w latach 2014–2021 odbywały się na tym odcinku regularne spływy komercyjne. Jest to bardzo prosty odcinek, który nadawał się do spływu z dziećmi lub bikeraftingu i był popularną atrakcją turystyczną regionu. Na trasie spływu, przy zakolu rzeki, znajdowała się plaża. W dalszym odcinku rzeka przyjmowała górski charakter pozostając jednak spławną.
Ze względu na bogactwo przyrodnicze i unikalny krajobraz w dolinie rzeki występują też popularne piesze szlaki turystyczne.
Źródło: wikipedia.pl
