Dawna huta szkła

Huta działała w pierwszej połowie XIX wieku prawdopodobnie w latach 1825 – 1860. Uległa pożarowi w trakcie produkcji. Była składnikiem majątku hrabiego Maurycego Saint-Genois d’Anneaucourt opartym w całości na surowcach miejscowych: piaskowiec  godulski, pozyskiwany był w kamieniołomie na  stokach góry Bucznik, w niewielkiej odległości, na wschód od huty. Ze względu na niewielką odległość od kamieniołomu, kamień piaskowcowy, przed umieszczeniem w stosowanym ówcześnie rozkruszającym urządzeniem zwanym „Stępa” był już wstępnie rozkruszony za pomocą klinów drewnianych, nasączonych wodą, na terenie kamieniołomu jak również zbierany w odpowiednim granulacie w jego sąsiedztwie. Zachował się niezwieziony wał takiego kamienia i oznaczone miejsce zbierania jako „Szmalozarnia” od niemieckiego słowa „szmelzen” – „topić”  na mapie katastralnej Jaworza z roku 1875. Wapno palone uzyskiwane z posiadanych w majątku pieców do wypalania wapna wapienników. Drewno bukowe do wypalania węgla drzewnego  dostarczały lasy. Tlenek żelaza do barwienia szkła na kolor zielony występował razem z kamieniem piaskowcowym. Energię wodną czerpano z potoku Jasionka. Prymitywne urządzenia do rozkruszania i rozdrabniania  stępa występowało na początku procesu produkcyjnego. Składano się ono z wydrążonego pnia obitego grubą blachą i okutego żelazną obręczą oraz ze „Stępora”, tj. ubijaka żelaznego lub młota. Stępa mechaniczna napędzana była energią wodną, w tym celu budowano przy potokach o odpowiednim spadku kanał w którym instalowano koło młyńskie nasiębierne lub podsiębierne, Koło to przenosiło energie wodną za pomocą wybrzuszenia mimośrodu lub odpowiedniego zęba na trzon stępora. Stępy stosowano w tzw. leśnych hutach szklanych, gdzie podstawowy surowiec do  wytopu szkła krzemionkę w postaci piasku kwarcowego pozyskiwano z kamienia piaskowcowego. Kamień piaskowcowy najpierw był w stępie rozdrabniany do formy piasku, a następnie po wypłukaniu, oddzielony od skalenia, jako piasek kwarcowy umieszczony był w piecu topniczym. Do otrzymania pożądanej masy szklanej używano pieców o prymitywnej konstrukcji (piece komorowe) opalanych węglem drzewnym. Piece były bardzo opałochłonne ze wzg. na konieczność uzyskaniu potrzebnej temperatury wytopu 1300  ̊C - 1500  ̊C i czas trwania procesu – 12 godzin (usuwanie zanieczyszczeń). Po uprzednim bezpośrednim stopieniu piasku kwarcowego z wapnem palonym i ewentualnymi innymi składnikami w piecu wannowym oraz usunięciu zanieczyszczeń, masę szklaną przenoszono w tyglach kamiennych lub w kamionkach z gliny szamotowej i ustawiano w piecu komorowym na ruszcie nad paleniskiem. Po stopieniu i uzyskaniu właściwej temperatury przez boczny otwór pobierano masę tzw. „Cybuchem”. Była to rura żelazna o długości 1,25m i średnicy 0,3cm na jednym końcu cybucha był drewniany ustnik chroniący wargi szklarza przed poparzeniem wydmuchując i odpowiednio kształtując płynną masę otrzymywano żądany wyrób. Ze znalezionej stłuczki szklanej na terenie produkcyjnym huty wynika, że produkowano głównie szkło proste  o różnym odcieniu zieleni oraz szkło bezbarwne. Szkło bezbarwne służyło do wyrobu szyb natomiast szkło kolorowe przeznaczano na szklanki na piwo i wino. Cała produkcja szła na potrzeby majątku który według zachowanej inwentaryzacji z roku 1822 miał m.in. 7 szynków i 10 karczem. W roku 2010 Urząd Gminy w Jaworzu wybudował na miejscu lokalizacji dawnej huty szkła stałą ekspozycję oparta na trzech elementach:

1. Makiety pieca komorowego do wytopu szkła, używanego w okresie działania huty
2. Tablicy z rysunkiem pokazującym działanie stępy wraz z opisem
3. Zbioru znalezionej stłuczki szklanej pochodzącej z terenu działalności produkcyjnej huty.

Dojście do ww. ekspozycji umożliwia szlak o niebieskich literach „H.S.” na białym tle poprowadzony od tablicy Przystanku Informacyjno - Dydaktycznego „Jaworze Nałęże”.
Tak zorganizowana ekspozycja będąc jednocześnie istotnym elementem szlaku szklanego łączącego inne zabytkowe huty szklane, niewątpliwie podnosi atrakcyjność turystyczną Jaworza Nałęża.

Źródło: szklanym-szlakiem.jaworze.pl