Kompleks wodociągów na Bielanach w Krakowie
A-1087 z 27.05.1998
Kompleks wodociągów na Bielanach w Krakowie - zespół budynków i urządzeń technicznych wodociągów miejskich „Bielany” usytuowany jest u podnóża Srebrnej Góry, po wschodniej stronie klasztoru Kamedułów. Zajmuje on niewielką działkę po północnej stronie ulicy Księcia Józefa oraz duży, rozciągający się wzdłuż Wisły teren po stronie południowej.
W części północnej, ogrodzonej ceglanym murem, znajdują się obiekty technologiczne (hala maszyn parowych, kotłownia, laboratorium) oraz budynek mieszkalny z ogródkami przydomowymi i portiernia. Jest to najstarsza część zespołu, zbudowana w latach 1898-1900.
Po drugiej stronie ulicy, na rozległym terenie nad Wisłą, odbywa się pobieranie wody i wstępne procesy jej oczyszczania. Służy temu szereg studzien, zbiorników, osadników i filtrów. Oprócz nich zlokalizowane są tutaj budynki warsztatów i filtrów pośpiesznych, pompownia, magazyn paliw oraz tunel przebiegający pod korytem Wisły.
Historia powstania wodociągów miejskich dla Krakowa sięga lat 60. XIX w., kiedy podjęto pierwsze próby sprowadzenia zdrowej wody dla miasta. Dopiero jednak w 1894 r. zdecydowano o wykonaniu otworów wiertniczych na Bielanach i usytuowaniu tam ujęcia wody. Nadzór nad pracami powierzono inż. Romanowi Ingardenowi, który wykonał projekt wodociągu i został kierownikiem Miejskiego Biura Wodociągowego. W 1898 r. przystąpiono do budowy i w ciągu dwóch lat wzniesiono niezbędne obiekty. Uroczyste otwarcie wodociągu, noszącego wówczas imię cesarza Franciszka Józefa, nastąpiło w lutym 1901 r.
Wodociąg bielański zaprojektowano tak, aby pokryć zapotrzebowanie na wodę dla Krakowa na co najmniej trzydzieści lat. Wkrótce po jego uruchomieniu zabrakło wody w studni pobliskiego klasztoru oo. kamedułów, więc doprowadzono tam wodociąg. Między 1908 a 1914 r. zbudowano dziesięć kolejnych studni oraz przejście tunelowe pod Wisłą na jej lewy brzeg. W okresie międzywojennym m.in. wymieniono w kotłowni urządzenia na nowocześniejsze, wyregulowano koryto Wisły, a także wybudowano nowy osadnik i stację chlorowania wody.
W latach 1950-1955 wskutek szybkiego rozwoju miasta, a przede wszystkim budowy Nowej Huty, pogorszyła się jakość wody i zaczęło jej brakować. Rozbudowano więc sieć wodociągową, wybudowano nowy zbiornik pod kopcem na Zwierzyńcu i zamontowano urządzenia do ozonowania wody. Dzięki temu ponadstuletni i mający walory zabytkowe zakład wodociągów na Bielanach pozostaje wciąż sprawnie działającym obiektem.
Źródło: dnidziedzictwa.pl
Dyskusja nad budową wodociągów w Krakowie trwała od 1866 r., jednak zespół zabudowy zaczęto realizować w 1897 r., kiedy to powołano Miejskie Biuro Wodociągowe, na którego czele stanął c.k. nadinżynier Roman Ingarden, autor projektu kompleksu wodociągów. Uroczyste włączenie wodociągów (w zakresie ujęcia z Bielan) nastąpiło 14 lutego 1901 r. W 1906 r. z wodociągów korzystało 2016 realności mieszkalnych i 83 niemieszkalnych, a następnie do rurociągu dołączono 3570 domów i 40 kościołów. Z udogodnienia tego korzystali mieszkańcy Półwsia Zwierzynieckiego, Nowej Wsi, Krowodrzy, Prądnika Czerwonego, Olszy, Grzegórzek i Piasków. Ujęcie bielańskie w chwili uruchomienia posiadało 20 studzien, rozmieszczonych na długości 950 m. Na lewym brzegu Wisły urządzono przystań do wyładowywania z galarów węgla do opalania kotłów parowych. W 1908 r. zaprojektowano rozbudowę ujęcia wody na Bielanach o dalsze 3 studnie poborowe, przejście przez Wisłę systemem tunelowym oraz wykonanie (przez fabrykę L. Zieleniewskiego) zespołu II zasilającego w moc Zakład, tj. maszynę parową. W 1913 r. rozbudowano halę maszyn parowych. W 1917 r. uruchomiono rezerwowe ujęcie wody (z powodu zalania hali maszyn przez wezbraną Wisłę), które zlokalizowano na lewym brzegu rzeki, powyżej klasztoru SS. Norbertanek na Zwierzyńcu. W latach 1924-1935 podjęto szereg prac modernizacyjnych, m.in. w 1933 r. uruchomiono własne laboratorium bakteriologiczne i stację chlorowania wody. Prace inwestycyjne prowadzono także na przełomie 1938 i 1939 r. W 1945 r. wodociągi podjęły pracę, a w latach 1946-1949 uporządkowano i wyremontowano zakład. W latach 50., 60. i 70. nastąpiła dalsza modernizacja zakładu, jest realizowana i dzisiaj.
Źródło: zabytek.pl
