Stare Miasto w Lesku
Układ przestrzenny miejscowości Lesko z dwoma rynkami. Leży w historycznej ziemi sanockiej. Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1469 roku położone było w XVI wieku w województwie ruskim.
W latach 1954–1972 miasto nie należało, ale było siedzibą władz gromady Lesko. W latach 1972–1975 Lesko było siedzibą powiatu bieszczadzkiego. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. krośnieńskiego.
Nazwa de Leszko pojawia się pierwszy raz w roku 1480 na oznaczenie nowo założonego miasta. Następne nazwy: Lyesko 1511, Liesko 1565, Lesko 1722. Od 1745 roku do 1931 roku oficjalna nazwa miasta brzmiała Lisko. 24 lutego 1931, z inicjatywy hr. Augusta Krasickiego, przywrócono dawną nazwę miasta. Nazwa Lesko może pochodzić od imienia Lestka, drugiego księcia Polan z dynastii Piastów, o którym wspomina Anonim zwany Gallem w swej kronice – syn Siemowita i ojciec Siemomysła. Nazwa Lesko może też pochodzić od słowa „leszczyna”.
Źródło: wikipedia.pl
Początki osadnictwa na terenie obecnego obszaru miasta i gminy Lesko sięgają czasów kultury lateńskiej, okresu wpływów rzymskich i wczesnego średniowiecza. Świadczą o tym liczne odkrycia archeologiczne podczas prowadzonych wykopalisk. Jednak dopiero w 1436 roku pojawiły się pierwsze pisemne wzmianki o wsi Lesko zlokalizowanej na obszarze obecnej Posady Leskiej. Wieś tę, wraz z przyległymi dobrami, na przełomie XIV i XV wieku król Władysław Jagiełło nadał Kmitom z Wiśnicza herbu Szreniawa (Stanisławowi, a następnie Piotrowi), by początkiem 1470 roku uzyskała prawa miejskie.
Początek świetności Leska to wiek XVI, kiedy to miasto rozrasta się i otrzymuje wiele przywilejów, stając się ważnym miejscem na mapie Rzeczypospolitej. Jest to okres, w którym Kmitowie przenoszą się ze swej dotychczasowej posiadłości na Sobieniu do nowo wybudowanego murowanego zamku w Lesku.
Końcówka wieku XVI i początek XVII to szczególny okres w rozwoju miasta. W 1546 roku zostaje zatwierdzony statut cechów leskich. Miasto reprezentuje wówczas blisko 40 rzemiosł skupionych w 11 cechach. Przywilejem królewskim, otrzymuje prawo organizacji targów cotygodniowych i 3 jarmarków rocznie. Z tego okresu do naszych czasów zachowuje się w układzie miasta rynek (obecny Plac Konstytucji) i podstawowy schemat średniowiecznego rozplanowania ulic wybiegających z naroży rynku.
Po śmierci Piotra Kmity Lesko przechodzi na pewien czas w ręce Stanisława Stadnickiego. Następnie jego właścicielami są: Ossolińscy, Mniszchowie, a ostatnimi Krasiccy, którzy opuścili Lesko 10 września 1939 roku. Przez te wszystkie wieki zamieszkiwali je Polacy, Rusini, Ormianie i Żydzi, którzy w roku 1921 stanowili 60,3% mieszkańców miasta, a było ich 3870.
Dynamiczny rozwój zniweczony zostaje początkiem XVIII w. poprzez najazdy Szwedów w 1702 i 1704 r. oraz przez zarazę dziesiątkującą mieszkańców. W 1772 r. Lesko wchodzi w skład zaboru austriackiego. Początkowo utrzymuje swoją pozycję będąc nawet siedzibą cyrkułu, jednak na przełomie XVIII i XIX w. następuje jego powolny upadek, na który wpływ miały m.in. epidemia cholery, a w 1886 r. olbrzymi pożar niszczący 134 domy, w tym wszystkie wokół rynku i przy obecnej ulicy Unii Brzeskiej.
Na początek XX wieku przypada dla miasta czas kolejnego rozwoju, w trakcie którego powstało kilka ważnych budowli użyteczności publicznej, m.in. ratusz miejski. Prężnie działają rafineria ropy naftowej, fabryka konserw i przemysł budowlany. Powstają szkoły, straż pożarna, hotele, restauracje i sklepy, kwitnie życie kulturalne. Rozwój ten przerwany zostaje wybuchem I wojny światowej. Jednak brak większych zniszczeń nie przeszkadza dalszemu rozwojowi miasta, które w okresie dwudziestolecia międzywojennego zostaje zelektryfikowane, a rynek miejski wybrukowany. Wzniesiony zostaje budynek Sokoła i most na Sanie. Działa też prężnie wytwórnia win i miodów pitnych. Nadzieją dla miasta stają się źródełka mineralne, otwarta pijalnia wód zdrojowych oraz infrastruktura służąca dostosowaniu miasta do potrzeb uzdrowiska, które w przyszłości miało być perłą zdrojową Karpat Wschodnich.
Ambitne plany zniweczyła II wojna światowa. Podczas okupacji niemieckiej i sowieckiej największe straty ponosi ludność żydowska, której miejscem kaźni jest Zasław k/Zagórza. Masowej egzekucji Polaków dokonują hitlerowcy na wzgórzu Gruszka w lipcu 1940 r.
Działania wojenne spowodowały zmniejszenia liczby mieszkańców z 4.100 w 1939r. do 1.459 w 1945 roku. Pod gruzami znalazło się około 50% budynków miasta. Na tym terenie wojna nie kończy się jednak w maju 1945 r. Lata powojenne są okresem krwawych zmagań z nacjonalistami ukraińskimi spod znaku OUN - UPA. Zasłużonymi wśród mieszkańców w czasie wojny są Franciszka i Józef Zwonarz oraz doktor Miron Lisikiewicz, którzy pomagali i ukrywali Żydów. Otrzymali oni za to tytuł „Sprawiedliwi Wśród Narodów Świata”.
Współczesne Lesko to prężnie rozwijające się miasteczko będące siedzibą powiatu, stawiające na rozwój przedsiębiorczości lokalnej, głównie z zakresu usług turystycznych i okołoturystycznych. To miasto z przyszłością oraz potencjałem ludzkim i gospodarczym, a przede wszystkim miasto wielu kultur i bogatej historii, która w 2020 roku liczyła sobie już 550 lat.
Źródło: lesko.pl
