Pałac Dohnów w Morągu
66 z 27 czerwca 1953
Pałac w Morągu (Pałac rodu zu Dohna, Pałac Dohnów) (niem. Dohna-Schlößchen, Dohna’sches Schlösschen) – pałac wraz z niewielkim zespołem parkowym znajdujący się w Morągu w powiecie ostródzkim w województwie warmińsko-mazurskim. Wybudowany w latach 1562–71 w stylu barokowym, jako miejska rezydencja pruskiego rodu szlacheckiego zu Dohna, wielokrotnie przebudowywany. Obecnie mieści się w nim Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera, będące oddziałem Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.
Pałac położony jest w centrum Morąga, około 46 km na północny zachód od Olsztyna, 45 km na południowy wschód od Elbląga i 28 km na północ od Ostródy. W mieście krzyżują się drogi wojewódzkie nr 519, 527 i 528, nieopodal natomiast znajduje się jezioro Skiertąg.
Obecny wygląd pałacu Dohnów w Morągu to efekt jego odbudowy i przebudowy z I poł. XVIII wieku, kiedy to nadano mu styl barokowy. Pałac założony jest na planie podkowy, która pozostaje nieco bardizej otwarta, a dzięki dobudowanym w późniejszym okresie budynkom i bramie powstał półzamknięty dziedziniec. Pierwotnie budowla pałacu została wzniesiona przy pomocy i z wykorzystaniem licznych elementów średniowiecznych murów miejskich oraz baszt Morąga. Są one wciąż widoczne na wysokości pierwszego piętra w ścianie zewnętrznej budynku.
Otoczony niewielkim parkiem pałac jest dwukondygnacyjną, a miejscami trójkondygnacyjną budowlą, o jednolitych, mało zdobionych elewacjach. Elementem wyróżniającym się z bryły głównej jest stożkowata, wbudowana między dwa skrzydła i posiadająca blaszaną kopułę, wieża.
Na skwerze przed pałacem znajduje się skonstruowany w 1741 roku barokowy zegar słoneczny. Jest to jedyna tego typu i bardzo rzadka w tej części Polski konstrukcja. Niegdyś składała się z kilku zegarów i pełniła niesprecyzowaną obecnie funkcję. Kolumna trzonu zegara składa się z, zachowanych do dzisiaj, kilku elementów o kształcie sześcianu, wykonanych z piaskowca, które dodatkowo zwieńczone są kamienną kulą.
Źródło: wikipedia.pl
Pochodzący pierwotnie z Saksonii, członkowie rodu zu Dohna pojawili się na terenie Prus w połowie XV wieku (prawdopodobnie w 1454) jako rycerze zakonu krzyżackiego, natomiast za protoplastę rodziny uznaje się rycerza Stanislausa (zm. 1504/ 05). Wiadomo, iż za zasługi dla Zakonu otrzymał on w 1469, na wieczne użytkowanie, dobra Wilczęta (niem. Deutschendorf) i Karwiny (Karwinden), co było zaczątkiem wielkiej rodowej fortuny. Majątek znacznie powiększył jeszcze, otrzymując w 1525 i obierając sobie za główną siedzibę wieś Słobity (Schlobbiten), jego syn Peter (1482 – 1553). Syn Petera Achacy wzniósł w Słobitach pierwszy dom, lecz pierwszy pałac był dziełem dopiero kolejnego potomka, Abrahama w XVII wieku. W międzyczasie Dohnowie stali się właścicielami kolejnych dóbr, w tym m.in. w Morągu.
Do czasów budowy pałacu w Słobitach, główną siedzibą rozrastającego się rodu Dohnów był zameczek w Morągu. W roku 1561 lub 1562 Achacy zu Dohna kupił tam działkę, na której znajdowały się fragmenty gotyckich murów miejskich wraz z basztami obronnym. Z wykorzystaniem północno-zachodniego narożnika murów jako jednej ze ścian wzniósł w latach 1562–1571, bądź jak podają inne źródła dopiero w 1595 (niektóre z kolei tę datę wymieniają jako pierwszą przebudowę pierwotnego założenia), rodową miejską rezydencję, tzw. Zameczek Dohnów. Posiadłości w Morągu przez wieki były jedynie częścią wielkiego majątku rodu zu Dohna, w których posiadaniu pozostawało kilkanaście miejscowości na terenie byłych Prus Wschodnich.
Dzięki swojej zamożności i koneksjom z dworem cesarskim w 1900 roku przedstawiciel rodu Richard Wilhelm zu Dohna-Schlobitten (1843-1919) został podniesiony, przez ostatniego cesarza Niemiec i króla Prus Wilhelma II, do rangi i godności dziedzicznego księcia.
W 1697 roku wielki pożar strawił sporą część starej zabytkowej zabudowy Morąga. Ucierpiał także pałac Dohnów wraz z bogatymi wnętrzami i rodowym archiwum, który przez następne lata pozostawał w ruinie. W latach 1717–1719, na zlecenie rodu, został odbudowany i przebudowany na bardziej reprezentacyjną pałacową rezydencję przez pruskiego architekta Johanna Caspara Hindersina (1677-1738). Powstały budynek barokowy, założony został na planie nieco bardziej otwartej podkowy z nieregularnym dziedzińcem i dwoma pawilonami flankującymi bramę, która do kompleksu dobudowana została w 1731 roku. Ponadto na przypałacowy dziedzińcu w 1741 roku ustawiono kompleks zegarów słonecznych o nieznanym dzisiaj przeznaczeniu.
Podczas II wojny światowej pałac został poważnie zniszczony przez armię radziecką w czasie ofensywy w Prusach Wschodnich w początkach 1945. Odbudowany i przebudowany z przeznaczeniem na pomieszczenia kulturalne, dzięki zaangażowaniu Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Olsztynie, został dopiero w latach 1975–1985. Od 1986 roku pałac jest własnością Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, które posiada tu swój oddział i prowadzi Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera, prezentujące najwybitniejszego Morążanina-Herdera oraz sztukę i rzemiosło artystyczne regionu byłych Prus oraz dzisiejszych Warmii i Mazur. W 1990 roku w pałacu gościł ówczesny prezydent Republiki Federalnej Niemiec Richard von Weizsäcker.
Obecnie zabytkowy budynek pałacu, jak i jego otoczenie oraz wnętrza utrzymane są w bardzo dobrym stanie.
Źródło: wikipedia.pl
