Rynek w Nowej Rudzie

Nowa Ruda, miasto położone w dolinie rzeki Włodzicy, swą historią sięga XIII wieku. Miasto założone zostało za czasów kolonizacji niemieckiej pod rządami króla czeskiego Przemysława Otokara II, który panował w latach 1253–1278. Pierwsza pisana wzmianka o Nowej Rudzie datowana jest na rok 1337. Od 1352 dobra noworudzkie były własnością rodu Donynów. W latach 1350–1470 w mieście znacząco rozwinęło się rzemiosło takie jak tkactwo, szewstwo, oraz sukiennictwo. Poskutkowało to nadaniem cechu szewcom noworudzkim w 1404 oraz miejskim sukiennikom w 1416. Podczas wojen husyckich miasto było parokrotnie najeżdżane w latach 1427–1429 i doszczętnie zniszczone. Odbudowywało się ono długo i powoli na podstawie nowo nadanych praw poprzez rodzinę Donynów, którzy prawa te nadali w 1434 Rok ten to także rok, w którym po raz pierwszy wzmiankowana była kopalnia węgla kamiennego w mieście. Nowa Ruda w 1472 przeszła pod władanie Jerzego Stillfrieda, jednego z rycerzy króla Czech, Jerzego z Podiebradów. Jerzy Stillfried zaślubił także Annę von Donyn. Wiek XVII zapisał się w historii miasta najazdem hrabiego Bernarda Thurna w 1622. Z racji tego, iż Bernard I Stillfried i jego syn Henryk byli orędownikami wyznania protestanckiego miasto zostało zniszczone w czasie wojny trzydziestoletniej (1618–1648). Uwięzieni Stillfriedowie nawrócili się jednak na katolicyzm, w efekcie czego odzyskali wolność i prawo do dóbr noworudzkich. Miasto od 1742 zostało włączone do Prus na skutek zakupienia ziemi kłodzkiej przez króla Prus Fryderyka II. Stillfriedowie w ciągu następnych lat stali się właścicielami 1/3 obszaru ziemi kłodzkiej. Jednakże w 1810 Nowa Ruda wraz z przyległościami przeszła na własność rodziny Magnisów. Pozostali oni właścicielami miasta aż do 1945.

Wcześniej, bo już w 1855 Nowa Ruda stała się siedzibą powiatu, który obejmował dwa miasta – Nową Rudę i Radków, oraz 37 osad wiejskich. Miasto rozwijało się gospodarczo. Powstawały nowe zakłady włókiennicze, lecz przede wszystkim rozwijało się intensywnie górnictwo. Powstało wiele kopalni na terenie miasta m.in. kopalnia „Ruben” w Nowej Rudzie, „Johann Baptysta” w Słupcu, „Rudolph” w Przygórzu, oraz „Wenceslaus” w Ludwikowicach Kłodzkich. Z rokiem 1871 miasto należało do II Rzeszy Niemieckiej. W 1879 doprowadzono do miasta kolej z Kłodzka, a w 1880 na stację w Nowej Rudzie wjechał pociąg z Wałbrzycha. Korzystny rozwój gospodarczy przerwał najtragiczniejszy pożar w dziejach miasta, który miał miejsce 23 maja 1884 Spłonęła wówczas spora część śródmieścia, m.in. rynek i kościół parafialny. Działania wojenne podczas I wojny światowej ominęły miasto, jednak nastąpiła stagnacja gospodarcza, która doprowadziła do odebrania statusu miasta powiatowego Nowej Rudzie w 1932. W 1937 obchodzono uroczyście 600-lecie miasta, a słynny mieszkaniec miasta – prof. Joseph Wittig wydał obszerną kronikę Nowej Rudy. Okres ten to czas największej katastrofy górniczej w historii noworudzkiego górnictwa. W kopalni „Ruben” na skutek zawału w 1941 zginęło 187 górników.

II wojna światowa ominęła miasto nie niszcząc jego zabudowy. Armia radziecka zajęła miasto bez walki dopiero po kapitulacji Niemiec 8 maja 1945. W czerwcu tegoż przybyli pierwsi Polacy. Początkowo prowadzone były spory z Czechami o to, do kogo ma należeć ziemia kłodzka. Nowa Ruda znalazła się ostatecznie w granicach Polski i przyjęła obecną nazwę. Wybrano pierwszego polskiego burmistrza, którym został Edward Miernik. Administracja polska dokonała wysiedlenia dotychczasowej ludności miasta do Niemiec; w jej miejsce napływali Polacy z centralnej części kraju oraz przesiedleńcy z Kresów. Pojawili się też polscy górnicy z Francji oraz Polacy z innych krajów. Spowodowało to trudności integracyjne społeczeństwa Nowej Rudy. Obecną nazwę zatwierdzono administracyjnie 7 maja 1946.

Miasto po wojnie znacznie się rozbudowało. Powstało wiele zakładów przemysłowych dających pracę mieszkańcom, głównie w przemyśle wydobywczym i włókienniczym. Powstawały kopalnie (Kopalnia Węgla Kamiennego „Piast”, dawny „Ruben”, oraz Kopalnia Węgla Kamiennego „Słupiec”, dawniej „Johann Baptysta”). Wybudowano Zakłady Przemysłu Jedwabniczego „Nowar” oraz oddział Dzierżoniowskich Zakładów Radiowych „Diora”. W 1954 Nowa Ruda po raz drugi w swej historii została stolicą powiatu. Do 1975, w którym ten status utraciła, była stolicą najmniejszego powiatu w ówczesnym województwie wrocławskim. W 1970 noworudzianie otrzymali nowy budynek Miejskiego Ośrodka Kultury, w 1972 zorganizowano w mieście Festiwal Studentów Szkół Artystycznych, a w 1973 Nową Rudę połączono administracyjnie w jeden organizm miejski z sąsiednim miastem Słupiec (który niespełna kilka lat wcześniej uzyskał prawa miejskie). II połowa lat 70. XX w. to okres kolejnych tragicznych wypadków górniczych. W 1976 w KWK „Nowa Ruda” zginęło 17 górników, a w 1979 zginęło kolejnych 7 górników. W okresie stanu wojennego w kopalni miał miejsce strajk, który zakończył się aresztowaniami i procesami. Okres transformacji gospodarki nie ominął miasta. Mieszkańcy aktywnie włączyli się w przemiany zachodzące w ich mieście. Kandydaci Komitetu Obywatelskiego uzyskali w czasie pierwszych wolnych wyborów samorządowych wszystkie 28 mandatów w Radzie Miejskiej Nowej Rudy. W 1990 ukazał się pierwszy numer „Gazety Noworudzkiej” oraz podpisano umowę o współpracy partnerskiej z niemieckim miastem Castrop-Rauxel. Rok później z czeskim miastem Broumov i francuskim Wallers-Arenberg podpisano podobne umowy. Transformacja niestety odbiła się głębokim echem na mieście. Skutkiem tego była likwidacja wszystkich większych zakładów w mieście. W 1992 w stan likwidacji postawiona została KWK „Nowa Ruda”, w 1994 zamknięto także pole „Piast”. Pole „Słupiec” działało do 2000, kiedy także uległo likwidacji. Los taki spotkał także pozostałe zakłady przemysłowe miasta. W 2001 upadły Zakłady Przemysłu Jedwabniczego „Nowar”, a nieco wcześniej filia dzierżoniowskiej „Diory”. Przez wiele następnych lat bezrobocie było głównym problemem miasta. W latach 1945–1975 Nowa Ruda należała do województwa wrocławskiego, lata 1975–1998 to okres przynależności do województwa wałbrzyskiego, a od 1999 Nowa Ruda należy do powiatu kłodzkiego, województwa dolnośląskiego.

Źródło: wikipedia.pl