Pałac w Pławniowicach
A/1514/93 z 26.02.1993
Zespół został wybudowany w XIX w. w stylu neomanieryzmu niderlandzkiego. Cechuje go specyficzne zróżnicowanie kolorystyczne i fakturowe murów. Leży w otoczeniu zabytkowego parku. Obecnie pełni funkcję Ośrodka Edukacyjno-Formacyjnego Diecezji Gliwickiej.
Malowniczy zespół pałacowo-parkowy stanowi niewątpliwie perełkę Pławniowic. Zaprojektowany i wybudowany w latach 80. XIX w. zespół pałacowy powstał na zlecenie hrabiego Franciszka II Ballestrema w miejscu wcześniejszego z 1737 r. Jego projekt wykonał Konstanty Heidenreich z Kopic koło Grodkowa.
Przypominający swoim wyglądem monumentalny, wręcz bajkowy zamek, pałac jest budowlą trójskrzydłową i prezentuje styl neomanieryzmu niderlandzkiego. Cechuje go specyficzne zróżnicowanie kolorystyczne i fakturowe murów, szczególnie kamiennych detali i czerwonych ceglanych płaszczyzn ścian. Dachy budynku zdobią liczne wieże i wieżyczki, iglice i lukarny.
Wokół pałacu rozciąga się zabytkowy park z pięknymi, unikalnymi okazami drzew i krzewów oraz lasami. Cały zespół tworzy swoistego rodzaju romantyczny ogród krajobrazowy, o cechach eklektycznych. Oś kompozycyjną założenia ogrodowego wyznacza pałac wraz z pomnikiem na podium i fontannami. W strukturze przestrzennej ogrodu można wyróżnić dziedziniec zewnętrzny z centralnym punktem kamiennym oraz okrągłym basenem fontanny, wokół której biegnie droga dojazdowa do pałacu. Na dziedzińcu wewnętrznym znajduje się fontanna z posągiem Matki Boskiej z Dzieciątkiem, a na wprost podium z popiersiem protoplasty rodu Angelusa Ballestrero dłuta Josepha Limburga.
Pałac pełni obecnie funkcję siedziby Ośrodka Edukacyjno-Formacyjnego Diecezji Gliwickiej. Przygotowane w nim pokoje noclegowe, kaplica, sala konferencyjna i zaplecze gastronomiczne dają możliwość organizowania rekolekcji, dni skupienia, sympozjów, kongresów, zjazdów, konferencji oraz przyjęć okolicznościowych, a malowniczy dziedziniec pałacowy jest idealnym miejscem dla koncertów plenerowych.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Po raz pierwszy Pławniowice wzmiankowane były w dokumentach w 1317 r. Z kolei w 1364 r. pojawia się informacja, że miejscowość ta była siedzibą rycerską. W dokumencie tym wymieniony jest właściciel Pławniowic i okolicznych ziem Marcus de Plawniowitz. Prawdopodobnie istniał tu w tym czasie niewielki gród obronny.
Dopiero wiatach 1732-1737 w miejscu gdzie miał stać kiedyś gród obronny wzniesiono pałac w stylu późnego baroku. Jego budowniczym był Zygmunt Mikołaj von Görtz. Pałac ten został prawdopodobnie rozebrany.
Kolejnym właścicielem Pławniowic był Karl von Stechow. Pławniowice wchodziły wtedy w skład majoratu rudzko-biskupicko-pławniowickiego. W 1798 r. majorat odziedziczyła rodzina Ballestremów. Kopalnie tego majoratu stały się podstawą ich fortuny. Szczególną rolę w pomnażaniu majątku Ballestremów odegrali mieszkańcy Rudy Śląskiej. Tutaj bowiem znajdowało się najwięcej zakładów przemysłowych należących do tej rodziny. Ballestremowie dbali nie tylko o rozwój fortuny, ale także o swoich pracowników. W okresie kiedy w ośrodkach przemysłowych przeprowadzano kasaty zakonów, Ballestremowie sprowadzili do swego majątku jezuitów, którym zlecili prowadzenie działalności duszpasterskiej wśród ich pracowników. W miejsce pałacu z XVIII w., w latach 1884-1885, wybudowano nowy pałac w stylu neogotyckim. Budowle wzniesiono dla ówczesnych właścicieli Pławniowic hrabiowskiej rodziny von Ballestrem. W północno-wschodniej części, na parterze, znajduje się kaplica pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, która została konsekrowana w dniu 15 października 1885 r.
Po II wojnie światowej pałac został przeznaczony na cele religijne. Część obiektu (1/3) wraz z kaplicą otrzymała funkcjonująca od 1945 r. samodzielna parafia. Pozostałą część (2/3) pałacu otrzymały na klasztor przybyłe ze Lwowa Siostry Benedyktynki od Wieczystej Adoracji Najświętszego Sakramentu. Siostry Benedyktynki przebywały w pałacu do 1976 r.
Obecnie pałac podzielony jest nadal na dwie części: parafialną, do której należy kaplica oraz istniejący tu od 1978 r. Diecezjalny Dom Rekolekcyjny. Pałac otoczony jest pięknym parkiem. Z dawnego wyposażenia pałacu na uwagę zasługują: późnorenesansowe dwie skrzynie z XVII w., kilkanaście kufrów z XVIII i XIX w. oraz skrzynia na klejnoty (sepet) z XVIII w. obita skórą.
Znacznie bogatsze stało się wyposażenie pałacu z chwilą przybycia tu Sióstr Benedyktynek. Na szczególną uwagę zasługują: późnobarokowe cztery skrzynki na relikwie z XVIII w; siedem późnobarokowych obrazów z XVIII w.; portret fundatorki kościoła sakramentek we Lwowie, podkomorzyny bracławskiej, księżnej Heleny z Zuratowskich Czetwertyńskiej; późnobarokowa rzeźba z XVIII w.; barokowa monstrancja z pierwszej połowy XVIII w.; barokowy kielich z przykrywką do przechowywania komunikantów (puszka) z pierwszej połowy XVIII w.; późnobarokowe naczynie przeznaczone na przechowywanie hostii poza nabożeństwem (kustodia) z puszką w kształcie serca z XVIII w.; rokokowy krucyfiks procesyjny z drugiej połowy XVIII w.; późnorenesansowy krzyż z elementami gotyckimi z około 1600 r.; krzyż z częściami z wieku XVII, XVIII i XIX; dwa drewniane krzyże z pierwszej połowy XVIII w.; drewniany krzyż z drugiej połowy XVIII w.; barokowo-klasycystyczny relikwiarz drewniany z XVIII w.; tacka z ampułkami z 1846 r.; klasycystyczna puszka z naczyniami na oleje święte z pierwszej połowy XIX w. oraz sześć późnobarokowych drewnianych lichtarzy z około połowy XVIII w.
Źródło: Emmerling Danuta, Górnośląskie zamki i pałace, 1999
