Cmentarz żydowski w Pyskowicach
Cmentarz żydowski w Pyskowicach został założony 16 kwietnia 1830 r. Wcześniej zmarłych chowano na cmentarzu żydowskim w Wielowsi. Ostatni pochówek odbył się tutaj w 1920 r. Do dnia dzisiejszego na powierzchni ok. 0,6 ha zachowało się ok. 150 nagrobków, z których najstarszy pochodzi z 1841 r., z inskrypcjami w językach hebrajskim i niemieckim. Pochowani są tu przodkowie Edyty Stein, uznanej przez Kościół Rzymskokatolicki za świętą. Na cmentarzu spoczywają pradziadek i dziadek Edyty Stein.
Teren cmentarza jest ogrodzony w formie szczątkowej. Przed wejściem znajduje się obecnie zdewastowany dawny dom przedpogrzebowy, po wojnie wykorzystywany jako zakład tapicerski. Pod koniec 2007 r. zakład opuścił budynek. 30 czerwca 2008 r. stanowiącą własność Skarbu Państwa nieruchomość przejęło Starostwo Powiatowe w Gliwicach. W 1988 r. z inicjatywy lokalnych władz przeprowadzono prace porządkowe na cmentarzu, którymi kierował nauczyciel historii Grzegorz Kamiński. We wrześniu 1988 r. wystawiono pomnik na zbiorowej mogile co najmniej 5 Żydów, których w styczniu 1945 r. rozstrzelali w Pyskowicach Niemcy. Napis na pomniku głosi w języku polskim i niemieckim: „Tutaj spoczywają przez hitlerowców pomordowani Żydzi”.
Cmentarzem opiekuje się Dariusz Walerjański – znany badacz historii dziejów śląskich Żydów, założyciel i przewodniczący Koła Towarzystwa Opieki nad Zabytkami w Zabrzu. Władze gminy zobowiązały się, że będą raz w miesiącu wykaszać trawę na cmentarzu. Mimo to, stan cmentarza pozostawia wiele do życzenia.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Żydzi zamieszkiwali Pyskowice już w XIV w. Osiedlając się na terenie miasteczka, przynosili ze sobą nowoczesne wzorce organizacji życia społecznego i politycznego państwa. Od XV w. w większości trudnili się handlem i udzielaniem pożyczek książętom śląskim. Niektórzy prowadzili też drobne zakłady rzemieślnicze i sklepy. W XVI w. nasiliły się konflikty pomiędzy społecznością żydowską a chrześcijańską, czego wynikiem był edykt cesarski, na mocy którego Żydzi musieli opuścić miasto. Kiedy w poł. XVIII w. większość Śląska znalazła się pod panowaniem pruskim, sytuacja niewiele się zmieniła, chociaż pod koniec XVIII w. ostatecznie wrócili oni do Pyskowic. Rewolucyjne zmiany przyniosła dopiero Rewolucja Francuska, na fali której zmieniła się diametralnie polityka pruska wobec Żydów, którzy stali się równoprawnymi obywatelami Królestwa.
Na początku XIX w. w Pyskowicach wybudowano drewnianą synagogę, która spłonęła w 1822 r. Na jej miejscu w 1822 r. wybudowano murowaną synagogę. W 1830 r. założono zaś cmentarz żydowski. W 1872 r. powstał Związek Górnośląskich Gmin Synagogalnych (Oberschlesische Synagogen-Gemeinden), w skład którego weszli również Żydzi z Pyskowic.
Przełom XIX i XX w. charakteryzował się wzrostem emigracji Żydów z Pyskowic na zachód. W 1905 r. w Pyskowicach żyło 132 Żydów, którzy stanowili 2,7% ogółu mieszkańców. Sytuacja ta uległa zmianie po I wojnie światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości. W czasie powstań śląskich zamieszkujący tereny Pyskowic Żydzi opowiedzieli się po stronie niemieckiej. Wielu z nich zdecydowało się wówczas na opuszczenie miejsca swojego zamieszkania i przeprowadzkę na zachód, do wielkich niemieckich ośrodków miejskich. W 1926 r. w Pyskowicach pozostało już jedynie 93 Żydów, co stanowiło 1,4% ogółu mieszkańców.
Początek końca bytności pyskowickich Żydów rozpoczął się w 1933 r. akcją bojkotu antyżydowskiego przeprowadzoną przez NSDAP. W 1938 r. w czasie Nocy Kryształowej w Pyskowicach spalono synagogę. Ostateczny cios przyniosła II wojna światowa, podczas której hitlerowcy deportowali prawie wszystkich Żydów z Pyskowic do gett położonych w Zagłębiu Dąbrowskim. Najprawdopodobniej zginęli oni w komorach gazowych hitlerowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau.
Źródło: peuk.fiiz.pl
