Zamek Sarny w Ścinawce Górnej
A/4792/1946 z 24.06.1968, spichrz A/4761/905/WŁ z 24.06.1982; park A/4759/891/WŁ z 25.06.1982
Zamek Sarny, położony w malowniczej dolinie rzeki Włodzicy i Ścinawki w Ścinawce Górnej na Dolnym Śląsku, to jeden z najciekawszych zabytków architektonicznych w regionie. Jego bogata historia, unikalna architektura oraz otaczający go park krajobrazowy czynią go miejscem o wyjątkowej wartości kulturowej i przyrodniczej. W tym artykule przybliżamy historię zamku, jego architekturę oraz współczesne działania na rzecz jego rewitalizacji.
Dzieje zamku Sarny
Zamek Sarny, znany również jako Schloss Scharfeneck, ma długą i bogatą historię sięgającą średniowiecza. Pierwotnie w tym miejscu znajdowała się wieża rycerska, której pozostałości można dziś odnaleźć w piwnicach pałacu i domu bramnego. W 1590 roku Fabian von Reichenbach wybudował renesansowy dwór obronny, który z czasem został przekształcony w okazałą rezydencję.
W XVII i XVIII wieku zamek należał do rodziny von Götzenów, którzy znacząco rozbudowali kompleks. W tym czasie powstała kaplica św. Jana Nepomucena, bogato zdobiona freskami, oraz pałac letni. Zamek stał się jedną z najważniejszych rezydencji rodowych na ziemi kłodzkiej.
Po II wojnie światowej zamek zaczął podupadać, a największe zniszczenia miały miejsce po 1989 roku, gdy zespół pałacowo-folwarczny został opuszczony. W 2013 roku obiekt trafił w ręce prywatne, a Fundacja Odbudowy Dworu Sarny podjęła się jego rewitalizacji.
Architektura i park krajobrazowy
Zamek Sarny to przykład unikalnego połączenia architektury obronnej i rezydencjonalnej. Pierwotny dwór renesansowy z fortyfikacjami został przebudowany w XVII wieku na pałac, a w XVIII wieku dobudowano kaplicę św. Jana Nepomucena. W skład zespołu wchodzą także dom bramny, spichlerz oraz pałac letni.
Otaczający zamek park krajobrazowy to dzieło wybitnego projektanta ogrodów, Eduarda Petzolda. Park, rozciągający się na powierzchni około 4 hektarów, został zaprojektowany w stylu krajobrazowym i łączy w sobie elementy naturalne z kompozycjami ogrodowymi. Na terenie parku znajduje się 9 pomników przyrody, w tym kilkusetletnie dęby szypułkowe.
Współczesne działania rewitalizacyjne
Od 2014 roku Fundacja Odbudowy Dworu Sarny prowadzi intensywne prace rewitalizacyjne. W ramach projektu odbudowano dach XVII-wiecznego spichlerza, zabezpieczono pałac przed zawaleniem oraz wyremontowano dom bramny, który obecnie pełni funkcję punktu obsługi turystycznej.
W 2020 roku zamkowy park został uhonorowany członkostwem w Europejskim Szlaku Ogrodów Historycznych, co podkreśla jego wartość kulturową i związek z postacią Eduarda Petzolda. Fundacja planuje utworzenie w zamku Europejskiego Centrum Sztuki Ogrodowej im. Eduarda Petzolda.
W 2022 roku na terenie parku posadzono "Dąb Platynowego Jubileuszu" w ramach akcji "Zielony Baldachim Królowej", upamiętniającej 70-lecie panowania królowej Elżbiety II.
Kaplica pw. św. Jana Nepomucena
Kaplica pw. św. Jana Nepomucena wzniesiona została w latach 1722–1730 w kształcie elipsy. Jej najlepsze czasy przypominają freski iluzoryczne na ścianach i sklepieniach z 1738 r. Jan Nepomucen jest główną postacią fresków. Na jednych unoszą go aniołowie, na innych trzyma palmę męczeństwa, na kolejnych ośmiu są sceny z jego życia. Poza św. Janem znajduje się tam również herb Götzenów, św. Apolonia i św. Barbara – patronki rodu, a także m.in. Antoni Padewski, Franciszek Ksawery, Franciszek z Asyżu, Jan Boży, Jan Sarkander, Jan Jałmużnik, Jan Chrzciciel. Polichromie, które wyszły spod pędzla Jana Franciszka Hoffmanna z Kłodzka, dwukrotnie później konserwowane w 1850 r. i w latach 1971-1977, zachowały się do czasów obecnych.
Skład zespołu pałacowo-parkowego w Sarnach
W skład zespołu pałacowego Sarny wchodzą jeszcze:
- pałac letni – wybudowany w 1730 r. Obiekt dwukondygnacyjny pokryty dachem mansardowym z lukarnami. Nad wejściem znajdował się kartusz z herbami budowniczego pałacu hrabiego Franza Antona von Götzena (1693–1738) i jego żony Marii Anny (Marianne) von Stillfried, córki Raymunda Erdmanna Antona barona Stillfrieda von Rattonitz (1672–1720) z Nowej Rudy. Kartusz skradziono w 1996 r. Pałac pozostaje od lat 90. XX w. w odrębnej własności od głównego założenia
- spichrz z drugiej połowy XVII w.
- park z XVIII-XIX w. projektu wielkiego pruskiego architekta krajobrazu Eduarda Petzolda.
Źródło: wikipedia.pl
Zamek Sarny jest otwarty dla zwiedzających, a wstęp do głównego budynku i kaplicy św. Jana Nepomucena jest bezpłatny. Turyści mogą podziwiać unikalne freski w kaplicy, spacerować po zabytkowym parku oraz korzystać z pokoi gościnnych w odrestaurowanych budynkach folwarcznych.
Zamek Sarny nie świadczy usługi turystycznego zwiedzania obiektu.
Pierwotny obiekt zbudowano przed XV w. Początkowo był skromnym dworem obronnym. Renesansowy, trójkondygnacyjny dwór wybudowany w 1590 r. przez Fabiana von Reichenbacha przebudowany został na pałac w 1661 r. i w pierwszej połowie XVIII w. przez Götzenów. Pałac był wtedy jedną z najbardziej okazałych rezydencji rodowych w Kotlinie Kłodzkiej.
W latach 20. XVIII w. hrabia Franciszek Antoni Götzen wybudował w ramach założenia Kaplicę Św. Jana Nepomucena, bogato zdobioną freskami poświęconymi świętemu męczennikowi oraz innym świętym. Budowa trwała jednocześnie z finansowaną przez hrabiego przebudową kościoła parafialnego (obecnie bazyliki mniejszej) w pobliskich Wambierzycach.
Zespół pałacowo-folwarczny został w XIX wieku sprzedany przez rodzinę Götzenów i, jak wiele rezydencji Hrabstwa Kłodzkiego, zaczął podupadać. Największe zniszczenia miały miejsce po 1989 r. i likwidacji Państwowych Gospodarstw Rolnych, kiedy zespół był z jedynie formalnym nadzorem właścicielskim. W latach 90. XX w. wydzielono i sprzedano osobom prywatnym pałac letni, w którym obecnie mieszczą się pokoje gościnne. Reszta obiektu była zamieszkiwana przez kilka rodzin byłych pracowników PGR a główny budynek popadał w ruinę.
Na początku 2010 r. zainteresowanie przejęciem nieruchomości wyraziła brytyjska fundacja Save Britain's Heritage, która pod patronatem Karola, księcia Walii, miała zamiar przekształcić zespół w wielofunkcyjny obiekt z mieszkaniami prywatnymi i pomieszczeniami dostępnymi publicznie. Mimo spotkania przedstawicieli fundacji, księcia Karola, Generalnego Konserwatora Zabytków Tomasza Merty i Ministra Kultury Bogdana Zdrojewskiego, nie doszło do przejęcia nieruchomości przez fundację. Agencja Nieruchomości Rolnych, podlegająca ministrowi rolnictwa – w 2011 i 2013 wystawiła nieruchomość na sprzedaż w trybie przetargu z ceną wywoławczą ok. 1,5 mln zł, jednak bez skutku.
Pod koniec 2013 r. Agencja Nieruchomości Rolnych w trybie negocjacji sprzedała obiekt osobom prywatnym, które powołały Fundację Odbudowy Dworu Sarny. Fundacja zadeklarowała utworzenie w zespole pałacowym instytucji kultury muzycznej.
Właściciele:
- 1350–1406 – von Czeschaw:
- 1350–1406 – Fryderyk
- 1406–1564 – Pradelowie:
- od 1406 – Niclas
- 1480 – Niclas Grotz
- 1480, 1494 – Hans
- 1564 – Henryk
- 1565 – Henryk von Stillfried Starszy
- 1565–1625 – von Reichenbachowie:
- Grzegorz
- 1602 – Fabian (1547–1605) ze Stoszowic
- Adolf
- 1628 – oo. jezuici z Kłodzka
- 1661–1875 – von Götzenowie:
- 1661 – Jan Grzegorz (1623–1679)
- Jan Franciszek (1667–1707)
- Jan Franciszek Antoni (1693–1738)
- Jan Karol Józef Leonard (1716–1771)
- Fryderyk Wilhelm (1734–1794)
- od 1796 – Adolf (1770–1847)
- do 1875 – Gustaw Adolf (1866–1910)
- od 1876 – Schneiderowie z Jugowic:
- 1876 – Henryk
- 1890, 1894 – Max
- 1917 – Rudolf Röβler
- 1937–1945 – prof. Franciszek Poppler, Eleonora Lilly Poppler z domu Röβler (Rössler) (1907-1940)
- po 1945 – Państwowe Przedsiębiorstwo Hodowlane, potem Agencja Nieruchomości Rolnych
- od 2013 – Fundacja Odbudowy Dworu Sarny
Źródło: wikipedia.pl
