Pozostałości po bazie 14 dywizjonu rakietowego Obrony Powietrznej

Formalnie 14. dywizjon ogniowy artylerii rakietowej (obecna nazwa 14. dywizjon rakietowy OP w ugrupowaniu 1. ŚBR OP m. Bytom) sformowano na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego nr 0012/Org. z 09.02.1962 r. i Rozkazu Dowódcy 1. KOPK nr 0030/Org. z 26.03.1962. Faktycznie proces formowania dywizjonu rozpoczyna się w 1961 roku (Rozkaz MON nr 005/Oper. z dnia 28.01.1961r. dotyczący przyśpieszenia procesu przezbrajania jednostek OPL OK w przeciwlotnicze zestawy rakietowe SA-75 Dzwina do 1963 r.). Na miejsce dyslokacji dywizjonu wyznaczono rejon nie opodal miasta Woźniki w województwie śląskim, w powiecie lublinieckim. Miasto liczy około 4500 mieszkańców.

Po sformowaniu składu osobowego dywizjonu, w dniu 02.01.1961 r., rozpoczyna się szkolenie obsług w Centrum Szkolenia Specjalistów Artylerii i Radiotechniki (jawna nazwa JW 4487) m. Bemowo Piskie. Szkolenie w Bemowie Piskim trwa do 15.08.1961.

W skład pierwszego dowództwa dywizjonu wchodzą:

• Dowódca dywizjonu ? mjr Witold Kowalski;
• Zastępca dowódcy ds. politycznych ? por Jan Michalski;
• Szef Sztabu ? kpt. Józef Krzesak;
• Dowódca baterii radiotechnicznej ? por. Paweł Lewek;
• Dowódca baterii startowej ? kpt. Eugeniusz Walczuk.

Po powrocie z Centrum Szkolenia Specjalistów Artylerii i Radiotechniki do Bytomia 20.08.1961 r., obsługi bojowe dywizjonu udały się do 9. Dywizji Artylerii Przeciwlotniczej m. Warszawa (dokładniej do 3. dr OP m. Nadarzyn) w celu podtrzymania kondycji w praktycznej obsłudze sprzętu rakietowego.

Szkolenie w 9. DAP zakończyło się na przełomie listopad/grudzień 1961 roku i dywizjon powrócił do Woźnik.

Był to trudny okres służby dla żołnierzy służby zasadniczej i kadry. Koszary i mieszkania dla kadry były w trakcie budowy (stan surowy). Stan osobowy dywizjonu zamieszkał pod namiotami. Zima była śnieżna i mroźna. W tych warunkach przygotowywano się do pierwszych strzelań poligonowych. Dopiero po powrocie ze strzelań poligonowych w Aszułuku, w sierpniu 1962 roku, koszary były gotowe do zasiedlenia. Kadra wynajmowała mieszkania w pobliskich miejscowościach lub dojeżdżała z Bytomia. Blok mieszkalny dla Kadry w Kaletach oddano do zamieszkania około 1965 roku.

Stanowiska ogniowe (SO) dywizjonu (rozbudowę inżynieryjną ukończono na przełomie 1967/1968 roku) były przygotowane według klasycznego wzoru, betonowy schron na kabiny SNR, sześć obwałowań na wyrzutnie rakiet i ukrycia (schrony) typu U dla obsług startowych, ukrycia dla samochodów transportowo?załadowczych (STZ). SO zajmowało obszar w formie prostokąta o wymiarach około 360 x 400 m. Dokładne położenie SO pokazano na powyższej mapce.

W odległości około 800 na północ od SO znajdował się kompleks sztabowo?koszarowy dywizjonu. Budynek sztabu dywizjonu, koszary dla żołnierzy służby zasadniczej, schron OPL, MPS, magazyn wielofunkcyjny, PSO i magazyn rakiet (około 130 m na zachód od koszar) o wymiarach 18 m na 15 m.

Był to okres, kiedy wojsko miało obowiązek dbać o zaopatrzenie rynku w mięso. Tak więc, na terenie dywizjonu był budynek gospodarczy w którym funkcjonowała świniarnia.

Zasadniczym źródłem zaopatrzenia w rakiety, podczas realnych działań bojowych, był 19. dywizjon techniczny OP m. Gliwice. W samym dywizjonie przechowywano dwie jednostki ognia rakiet (jednostka ognia = 12 rakiet). Dywizjon posiadał 7 STZ, 6 stojaków RSP-1 i jedną naczepę PS-6R. Rakiety były przechowywane na wyrzutniach startowych (6 szt.) i STZ (3 szt.), w pełni zmontowane, uzbrojone i napełnione paliwem i utleniaczem. W magazynie nr 7, na podstawkach przechowywano 9 rakiet zmontowanych, uzbrojonych, bez zamontowanych skrzydeł i stateczników i bez paliwa i utleniacza (skrzydła i stateczniki przechowywano w fabrycznych tarach). Podczas elaboracji rakiet przeładowywano je na STZ za pomocą suwnic łańcuchowych. W przejeździe magazynu nr 7 przechowywano naczepę PS-6R z 6 rakietami. Rakiety były technologicznie w takim samym stanie jak na podstawkach w magazynie nr 7.

Podczas osiągania wyższych stanów gotowości bojowej, elaborowano 6 rakiet z magazynu nr 7 i przeładowywano je na stojaki polowe RSP-1. Pozostałe rakiety na PS-6R (6 szt.) i na STZ (3 szt.) przegrupowywano w rejony rozśrodkowania.

Na SO dywizjonu, na jego zewnętrznej obwodnicy, znajdowały się stanowiska polowe do napełniania rakiet paliwem i utleniaczem. Były to metalowe rampy (wysokie na około 3 m) na których umieszczone były zbiorniki kontrolne z dozą paliwa (utleniacza). Paliwo (utleniacz) pompowano do zbiornika kontrolnego za pomocą pomp z zasadniczych zbiorników paliwa (utleniacza). Wyspecjalizowane dystrybutory paliwa i utleniacza były tylko w dywizjonach technicznych i bateriach technicznych. Należy podkreślić, że prace przy elaboracji rakiet wykonywały nieetatowe drużyny elaboracji wydzielane z baterii startowej dywizjonu. Dwa razy w roku, w 12. lub 17. dr OP, zdawały one egzamin z pracy bojowej.

Odległość 800 m do koszar i 12 km do m. Kalety (miejsce zakwaterowania kadry od około 1965 roku) zapewniała sprawne realizowanie norm osiągania gotowości bojowej przez stan osobowy dywizjonu.

Podczas dyżurów bojowych, zmiana dyżurna przebywała na SO dywizjonu (do końca 1967 roku pod namiotami), żołnierze służby zasadniczej w schronie SNR, zawodowi w tak zwanym "domku zmiany dyżurnej". Była to przybudówka do schronu z pomieszczeniem dla dowódcy zmiany bojowej, pomieszczeniem dla pozostałych funkcyjnych i z toalety.

Pierwsze strzelania bojowe dywizjon odbył w czerwcu 1962 r. Poza 14. dr OP, w strzelaniach brały udział 11., 12., 13. dr i 19. dt. Trzy dywizjony wykonywały strzelania do rożków RM?2 i jeden dywizjon do tarcz Ła?17MM imitujących cele szybkie i na dużych wysokościach. Dywizjon, pod dowództwem mjr. Witolda Kowalskiego, wykonał strzelania na ocenę bardzo dobrą (5.00). Od 1965 do 1979 roku, ppłk Witold Kowalski dowodził 15. dr OP w m. Zawiercie i uczestniczył w trzech kolejnych strzelaniach bojowych dywizjonu na poligonie w Aszułuku w 1966, 1970 i 1974 roku. W bilansie strzelań dowódców dywizjonów 1. ŚBR OP, w okresie od 1960 do 1990 roku, uzyskał czwartą lokatę (średnia ocena 4,46).

W system dyżurów bojowych Wojsk OPK 14. dr OP został włączony w 1964 roku. Stały dyżur bojowy pełniło, zgodnie z grafikiem dywizji, na zmianę 25% dywizjonów z czasem osiągania gotowości do startu rakiet 15 minut, w tym jeden dywizjon z czasem osiągania gotowości do startu rakiet 6 minut.

Kolejne strzelania bojowe w Aszułuku odbyły się w roku:

• 1968 - dowódca mjr Adam Sobczak ? ocena 3.00;
• 1972 - dowódca ppłk Adam Sobczak ? ocena 4.78;
• 1976 - dowódca ppłk Adam Sobczak ? ocena 4.75;
• 1980 - dowódca mjr Bernard Jędrzejewski ? ocena 4.52;
• 1988 - dowódca mjr Bernard Jędrzejewski ? ocena 4.65;

W podanym zestawieniu strzelań zwraca uwagę strzelanie w 1968 roku, ocena 3.00. Było to pechowe dla dywizjonu strzelanie. Dywizjon dostał zadanie zniszczenia celu serią dwóch rakiet. Pierwsza rakieta wystartowała i po zakończeniu pracy silnika startowego nie została przechwycona przez układy naprowadzania SNR. Rakieta eksplodowała w stepie. Druga rakieta wystartowała, została przechwycona przez układy naprowadzania SNR i była poprawnie naprowadzana do celu. Niestety, po nakazanym zbliżeniu się rakiety do celu powietrznego nie zadziałał radiozapalnik i rakieta poleciała na samolikwidację. Po chwilowej konsternacji wypracowano decyzję o ostrzelaniu celu trzecią rakietą. Cel nie czekał, leciał dalej, kolejny start rakiety odbył się w trudnych warunkach. Cel oddalał się od dywizjonu, strzelano w tak zwany "dogon". Pomimo tak trudnych warunków, cel został ostrzelany na dalszej granicy strefy ognia.

Badając przyczyny powstałej sytuacji, instruktorzy rosyjscy stwierdzili, że sprzęt SNR był sprawny. Usterki były w rakietach. Pomimo zniszczenia celu ocena, zgodnie z obowiązującą wtedy "Szkołą ognia", nie mogła być inna jak 3.00.

Kolejne strzelania w 1972 i 1976 roku pokazały, że kadra dywizjonu i ich dowódca są mistrzami ognia.

Zgrupowania poligonowe przed strzelaniami bojowymi i w ramach szkolenia obsług w zwalczaniu celów niskolecących, odbywały się na poligonie w rejonie lotniska ówczesnego 39 plm OPK m. Mierzęcice (50°28'26.74"N 19°4'51.82"E ? ca 13 km w linii prostej od 14. dr OP). Obecnie znane jako lotnisko Pyrzowice. W latach 1976?1981 dowódcą pułku był płk Jerzy Gotowała, w latach 1990?1995, jako generał broni, był dowódcą Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej.

Zgrupowania poligonowe organizowano także w rejonie lotniska m. Kamień Śląski (50°31'42.49"N 18°5'14.29"E). Było to lotnisko zapasowe 11 plm OPK z Wrocławia. W złych warunkach atmosferycznych wykorzystywano do szkolenia obsług SNR loty, realizowane przez pilotów z rosyjskiej bazy lotniczej w Brzegu koło Opola.

W miesiącach wrzesień?listopad 1985 roku dywizjon został przeszkolony na nowy PZR S?125M Newa w Bemowie Piskim. Przezbrojenie na PZR S?125M Newa odbyło się na początku 1986 roku. Pierwsze strzelanie z S?125M Newa w 1988 roku dywizjon odbył na poligonie w Aszułuku, dywizjonem dowodził ppłk Bernard Jędrzejewski (ocena 4.65). Kolejne na poligonie w Ustce w roku 1993 (ocena 4.00) i w 1996 (ocena 4.18). Dywizjonem dowodził mjr Andrzej Kozak.

W roku 1988 dywizjon został wyróżniony mianem "Przodującego dywizjonu rakietowego" i "Znakiem Honorowym 1. BR OP", a w roku 1999 po przeprowadzonej w dywizjonie Inspekcji Sił Zbrojnych, dywizjon otrzymał ocenę dobrą i ponownie został wyróżniony "Znakiem Honorowym 1. BR OP".

W czerwcu 2001 roku dywizjon zmienia stanowiska ogniowe na m. Przezchlebie, koszary na m. Gliwice.

W 2003 roku dywizjon, po odbyciu strzelań zakładowych, zostaje przezbrojony na zmodernizowany w Polsce PZR S?125 Newa SC i w 2004 roku odbywa pierwsze strzelanie bojowe na poligonie w Ustce z S?125 Newa SC.

W 2005 roku kolejna zmiana miejsca stacjonowania sprzętu bojowego dywizjonu. Tym razem w rejon miejscowości Toszek na stanowiska po byłym 19. dywizjonie technicznym. Zmiana miejsca stacjonowania sprzętu bojowego dywizjonu miała istotny wpływ na zmianę miejsc zamieszkania kadry zawodowej. Od Kalet, przez Tarnowskie Góry i po 2000 roku, większość kadry zamieszkała w Gliwicach.

Tymczasem... Dowódca Sił Powietrznych wydał Rozkaz PF?211 z dnia 8 września w sprawie zmian organizacyjnych w Siłach Powietrznych, nakazujący rozformowanie 14. dywizjonu rakietowego OP, do dnia 30.06.2011 r. Sprzęt dywizjonu zasili jeden z trzech pododdziałów nowo formowanego 34. dr OP m. Bytom (SO ? Toszek), kadra do rozformowania.

Dowódcy 14. dr OP w latach 1962?2010:

• mjr Witold Kowalski 1962?1965;
• mjr Andrzej Nowak 1965?1967;
• mjr Adam Sobczak 1967?1980;
• ppłk Bernard Jędrzejewski 1980?1990;
• ppłk Andrzej Kozak 1990?2002;
• mjr Dariusz Stefański 2002?2004;
• ppłk Jarzy Oleszczyk 2004?2006;
• cz.p.o. kpt Paweł Barchan 2006?2006;
• ppłk Roman Janiszewski 2006?2011.

W 14. dr OP swoje kariery wojskowe rozpoczynali, między innymi:

• gen. bryg. Stanisław Babiak ? dowódca plutonu, zastępca dowódcy dywizjonu ds. technicznych, w latach 1996?2006 dowódca 1 ŚDA OP;
• płk Krzysztof Żabicki ? dowódca plutonu, w 1993 roku dowódca 81 dd, w latach 2000?2007 zastępca dowódcy 1. ŚBR OP, od 2007 r. komendant Centrum Szkolenia Sił Powietrznych;
• płk Alfred Wysłych ? zastępca dowódcy ds. politycznych, dowódca 16. dr OP w latach 1970?1973, dowódca 81. dd 1. ŚDA OP w latach 1977?1981, Kwatermistrz CSS WR m. Bemowo Piskie.

Źródło: infowsparcie.net/wria/index.html

• Zbigniew Olszański ? "Wojska Rakietowe Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej" - ZR?W WLOP ? Poznań 1995.
• Andrzej Sikora - "55 LAT W OBRONIE POLSKIEGO NIEBA..." - Poznań 2007.
• Strona internetowa "14. dywizjon rakietowy OP", Administrator Paweł Barchan ? (10.08.2012) - http://14drop.cba.pl
• Strona internetowa "14. dywizjon rakietowy Obrony Powietrznej m. Woźniki Śląskie (Jednostka Wojskowa 1357)" - (10.08.2012) - http://www.infowsparcie.net/wria/o_autorze/wozniki_14dr.html