Ulica 3 Maja w Bielsku-Białej
Ulica 3 Maja – jedna z głównych ulic w centrum Bielska-Białej. Ma długość 800 m i biegnie południkowo od pl. Bolesława Chrobrego, głównego placu historycznego Dolnego Przedmieścia, do Dworca Głównego, gdzie kończy się skrzyżowaniem z ul. Piastowską i Warszawską. Na całej długości ma dwa pasy ruchu w każdą stronę (w rejonie skrzyżowań więcej), nieoddzielone pasem zieleni.
Została wytyczona w 1889 r. jako droga prowadząca z centrum miasta do nowego dworca kolejowego (dziś Bielsko-Biała Główna). Stała się główną arterią wówczas gwałtownie się rozwijającego Dolnego Przedmieścia. Przed 1918 r. nosiła nazwę Franz-Josef Straße, a w okresie PRL – Włodzimierza Lenina, do dziś popularną wśród starszych mieszkańców.
Zabudowę zachodniej pierzei tworzy przede wszystkim zespół trzypiętrowych kamienic mieszczańskich z lat 1890–1913, z kolei od wschodu na odcinku od Przechodu Schodowego ulica pozostaje praktycznie niezabudowana (z wyjątkiem skrzyżowania z ul. Wałową).
Ulica 3 Maja rozpoczyna się na pl. Bolesława Chrobrego, stanowiącym główny plac historycznego Dolnego Przedmieścia i często uznawanym za centralny plac całego miasta. Oficjalnie początek ulicy stanowi, znajdujące się w południowo-zachodniej jego części, skrzyżowanie z ul. Zamkową, która jest przedłużeniem 3 Maja w kierunku południowym, i prostopadłą ul. Wzgórze. Według numeracji, częścią ulicy jest cała zachodnia pierzeja pl. Chrobrego.
50 m dalej, zaraz za kamienicą Patria, do ul. 3 Maja dochodzi Przechód – mający status ulicy pasaż handlowy, mający też poprzez przejście podziemne połączenie z pl. Chrobrego. Za pawilonem handlowym PSS Społem (133 m) po wschodniej stronie ulicy znajduje się niewielki plac z przystankiem autobusowym, od którego w kierunku wschodnim odchodzi Przechód Schodowy – schody łączące ul. 3 Maja z Barlickiego i 11 Listopada, głównym miejskim deptakiem. W północnej części placu (175 m) jest przejście dla pieszych z sygnalizacją świetlną.
Za nim, w kierunku północno-wschodnim odchodzi jednokierunkowa (tylko zjazd z 3 Maja) ul. Zamenhofa (250 m). Skrzyżowanie to stanowi początek Parku Esperanto – skweru kończącego się wlotem (z południowego wschodu) ul. Wałowej (485 m). Na wysokości parku (295 m) zaczyna się ul. Sienkiewicza – pierwsza zachodnia przecznica. Kolejnymi są: ul. Dąbrowskiego (420 m), ul. Sixta (582 m) i wyłączona z ruchu kołowego ul. Matejki (685 m). Prawie całą wschodnią stronę ulicy na odcinku od Wałowej do końca zajmuje przystanek MZK: 3 Maja / Dworzec.
Ulica 3 Maja kończy się (800 m) skrzyżowaniem z ul. Warszawską, będącą jej przedłużeniem na północ, oraz odchodzącą w kierunku zachodnim ul. Piastowską. Skrzyżowanie to jest częścią nienazwanego prostokątnego placu z dworcem kolejowym Bielsko-Biała Główna jako centralną budowlą (plac dworcowy).
Na całej długości ul. 3 Maja ma dwa pasy ruchu w każdą stronę (w rejonie skrzyżowań więcej), nie oddzielone pasem zieleni.
Ulica jest częścią drogi wojewódzkiej nr 942, łączącej Bielsko-Białą ze Szczyrkiem i Wisłą.
Zabudowę zachodniej strony ul. 3 Maja w przeważającej części stanowią, niegdyś należące głównie do fabrykantów, trzypiętrowe kamienice z lat 1890–1913 reprezentujące przede wszystkim neobarok, neorenesans i secesję.
Wschodnia strona ulicy jest ściśle zabudowana tylko do Przechodu Schodowego. W dalszej części jedynym budynkiem są tzw. Domy Kolejarskie, natomiast pozostały obszar jest zadrzewiony. Spowodowane jest to istnieniem wysokiej skarpy opadającej ku linii kolejowej z Bielska-Białej do Żywca (oddanej do użytku w 1877 r.). Kwartał między ul. 3 Maja, Zamenhofa i Wałową stanowi Park Esperanto.
Wszystkie budynki na ul. 3 Maja powstałe przed 1918 r., podobnie jak na całym Dolnym Przedmieściu, wiernie naśladują architekturę Wiednia. Prawie wszystkie zabytkowe budowle znajdujące się przy ulicy były dziełem Karola Korna, stąd też nazywana jest czasem aleją lub promenadą Korna.
Źródło: wikipedia.pl
Dzisiejsza ulica 3 Maja została wytyczona w 1889 r. jako droga biegnąca z centrum ówczesnego Bielska (z pl. Bolesława Chrobrego, wówczas Töpfer-Platz) do nowego dworca kolejowego (który oddano do użytku rok później), w miejscu już istniejącej nieutwardzonej ścieżki. Stary dworzec znajdował się ok. 200 m na południe i prowadziła do niego ul. Barlickiego (wówczas Bahnstraße).
Budowa dworca na północnych obrzeżach miasta pociągnęła za sobą rozwój w tym kierunku Dolnego Przedmieścia – największego ze średniowiecznych bielskich przedmieść, na które w II poł. XIX w. przeniosło się ze Starego Miasta życie gospodarcze i kulturalne Bielska. Tunnelstraße, jak nazywała się wówczas ul. 3 Maja, stała się główną arterią nowej części dzielnicy, reprezentacyjnym bulwarem miejskim. Max Fabiani w opublikowanym w 1899 r. planie regulacji urbanistycznej Bielska podkreślił znaczenie tejże ulicy jako głównej osi miasta.
Prawa jej strona w ciągu kilkunastu lat (do 1913) została zabudowana okazałymi, trzypiętrowymi kamienicami, należącymi najczęściej do bielskich fabrykantów. Ich architektura reprezentuje głównie neobarok oraz secesję. Inne znaczące budowle powstałe w tym okresie przy ul. 3 Maja to neorenesansowe: hotel Kaiser-Hof (dziś President) i willa Theodora Sixta, a także neobarokowa Komunalna Kasa Oszczędności, zwana dziś od nazwy restauracji kamienicą Patria (przy pl. Chrobrego, jednak według numeracji 3 Maja 2). Wcześniej, bo od 1881 r., pomiędzy ówczesnymi Tunnelstraße a Elisabethstraße (dziś ul. Mickiewicza) istniała synagoga. Wszystkie te budowle wiernie naśladowały architekturę Wiednia – stąd wzięło się określenie mały Wiedeń, najpierw w odniesieniu do Dolnego Przedmieścia, a potem całego miasta. Architektem większości budynków przy ul. 3 Maja był Karol Korn.
W 1895 r. uruchomiono w Bielsku linię tramwaju elektrycznego, której trasa biegła m.in. przez ul. 3 Maja. Znajdowały się tu dwa przystanki: Kaiser-Hof (od 1922 Prezydent) przy hotelu Kaiser-Hof / Prezydent oraz Strzelnica na wysokości ul. Dąbrowskiego.
W 1898 r., z okazji pięćdzięsiociolecia panowania Franciszka Józefa I, ulicę przemianowano na Franz-Josef-Straße.
W 1909 r. z inicjatywy Komunalnej Kasy Oszczędności (KKO) do jej neobarokowego gmachu dobudowano od północy kompleks mieszkalno-biurowy z pasażem handlowym w formie ulicy, noszącej dziś nazwę Przechód i połączonej przejściem podziemnym z pl. Bolesława Chrobrego. W latach 1912–1913 kwartał między ul. 3 Maja, Zamenhofa i Wałową zamieniono na park (dziś Park Esperanto), a przy wlocie ul. Wałowej powstały Domy Kolejarskie – dwie połączone ze sobą kamienice mieszczące początkowo mieszkania dla pracowników kolei.
Po włączeniu Bielska w granice Polski w 1918 r., Franz-Josef Straße przemianowano na: 3 Maja na odcinku od pl. Chrobrego do ul. Dąbrowskiego i Legionów na odcinku od Dąbrowskiego do dworca. W 1922 r. nazwę hotelu Kaiser-Hof zmieniono na Prezydent dla uczczenia Gabriela Narutowicza. Na placu przed hotelem planowano postawić pomnik pierwszego prezydenta II RP, jednak wskutek sprzeciwu władz miejskich ostatecznie wzniesiono go na pl. Mickiewicza. W tym samym okresie pomiędzy kompleksem mieszkalno-biurowym przy KKO a dzisiejszym Przechodem Schodowym zbudowano ciąg sklepów zwany Nowymi Bazarami. W 1927 r. na ul. 3 Maja wyjechały pierwsze miejskie autobusy, a w latach 30. skwer przy skrzyżowaniu z ul. Matejki zabudowano trzema kamienicami w stylu funkcjonalizmu, natomiast w sąsiedztwie synagogi powstał żydowski dom kultury im. Chaima Nachmanna Bialika.
W 1939 r. polscy saperzy wysadzili wybudowany w 1874 r. tunel kolejowy, biegnący pod placem przed hotelem Prezydent, pl. Bolesława Chrobrego (w czasie wojny Adolf-Hitler-Platz) i częściowo ul. 3 Maja, w wyniku czego przez kilka tygodni blisko 150-metrowy odcinek ulicy był zniszczony. Jednocześnie nazwa ulicy uległa zmianie na Adolf-Hitler-Straße. 13 września 1939 r. wysadzono w powietrze bielską synagogę.
Po II wojnie światowej zmieniono nazwę ulicy na odcinku od pl. Chrobrego do ul. Dąbrowskiego na ul. Włodzimierza Lenina, a pozostały odcinek stał się częścią ul. Armii Czerwonej. Żydowski dom kultury przebudowano w latach 40. na gmach teatralny, w którym siedzibę znalazł Teatr Lalek Banialuka.
Największe zmiany w architekturze ul. 3 Maja zaszły jednak w latach 60. Burząc kamienicę przy ul. Barlickiego 7, przebito schody łączące ówczesną ul. Lenina z Dzierżyńskiego (dzisiejsza ul. 11 Listopada), którym nadano status ulicy i nazwano Przechodem Schodowym. W miejscu Nowych Bazarów (pomiędzy ul. Przechód a Przechodem Schodowym) powstał pawilon handlowy MHD, jeden z tzw. blaszaków, natomiast do hotelu Prezydent dobudowano pawilon handlowo-wystawowy Dom Technika. Kilka lat wcześniej, w 1954 r., przy późniejszym Domu Technika odsłonięto pomnik–fontannę warszawskiej Syrenki dłuta Ryszarda Sroczyńskiego, ufundowany przez SFOS w podzięce za wkład bielszczan w odbudowę Warszawy. W miejscu synagogi powstał Pawilon Plastyka – modernistyczny budynek, mieszczący od 1975 r. Galerię Bielską BWA.
W 1971 r. zlikwidowano bielską sieć tramwajową. Tory i sieć trakcyjna zniknęły z krajobrazu ul. 3 Maja, a jedyną pamiątką po tramwajach w ciągu ulicy jest pamiątkowy słup trakcyjny przy skrzyżowaniu z ul. Zamenhofa. Rok później rozpoczęto przebijanie przez Bielsko-Białą trasy szybkiego ruchu z Katowic do Szczyrku, której częścią były ówczesne ulice Lenina i Armii Czerwonej. Poczyniono w tym celu wiele wyburzeń na trasie budowanej arterii, jednak dość szeroka już w XIX w. ul. 3 Maja zachowała w całości swą zabudowę.
W 1990 r. powrócono do przedwojennej nazwy ulicy – 3 Maja, do której dołączono także odcinek przedwojennej Legionów i powojennej Armii Czerwonej od ul. Dąbrowskiego do dworca kolejowego.
Na przełomie XX i XXI w. przystąpiono do rewitalizacji obszarów zabytkowych w Bielsku-Białej. Spośród budynków przy ul. 3 Maja renowacji doczekał się Dworzec Główny, Willa Sixta, kamienica Patria, hotel Prezydent noszący od 2008 r. nazwę President oraz spora część kamienic.
Do roku 2015 stanowiła część drogi wojewódzkiej nr 942.
Źródło: wikipedia.pl
