Kolonia robotnicza KWK „Saturn” w Czeladzi
A/1479/92 z 04/08/1992
Osiedle „Piaski” to zabudowania mieszkalne i użyteczności publicznej pracowników KWK „Saturn”. Stanowi dziedzictwo górniczej przeszłości Czeladzi. Pochodzące z XIX i I poł. XX w. obiekty podlegają ochronie prawnej, z uwagi na swoje walory architektoniczne.
Poszczególne zespoły zabudowy osiedla „Piaski” wzniesione zostały w okresie od końca XIX w. do lat 30. XX w. Budynki były przeznaczone dla robotników i urzędników kopalni „Saturn” (wcześniej Ernest, Czeladź, Czerwona Gwardia). Duża ich część została wybudowana dzięki Wiktorowi Vianney, który w latach 1905–1931 pełnił funkcję dyrektora Towarzystwa Bezimiennego Kopalń Węgla „Czeladź”. Osiedle uchodziło w tamtych czasach za kolonię wręcz wzorcową, a sam Vianney został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi nadanym mu przez Prezydenta RP.
Budynki znajdujące się na terenie osiedla „Piaski” posiadają proste, mało zróżnicowane bryły. Są to obiekty podpiwniczone, ze stropami ceramicznymi nad piwnicami i drewnianymi nad mieszkaniami. Ściany zewnętrzne wykonane zostały z cegły lub kamienia w większości z ubogim detalem architektonicznym (opaski, lizeny, gzymsy, cokoły) wykonanym z cegły ceramicznej.
Osiedle „Piaski” było uważane za nowoczesną i wzorową kolonię robotniczą. Do dnia dzisiejszego spełnia funkcję mieszkalną.
Osiedle składało się z kilku mniejszych kolonii, ograniczonych m.in. ul.: 3 Kwietnia, Kościuszki, Sikorskiego, Krzywej, Warszawskiej, Nowopogońskiej, Betonowej. Charakter najbardziej jednorodny stylowo mają domy w pn.-wsch. części w formie piętrowych domów ustawionych szczytami do ulicy. Inne budowle to Dom Katolicki, wille kadry urzędniczej kopalni (ul. Sikorskiego), Klub Urzędnika;
Źródło: peuk.fiiz.pl / wikipedia.pl
Piaski wyrosły jako osada górnicza. Pierwsze, bezskuteczne próby poszukiwania węgla kamiennego podjęto tu w 1860 r. Po 1867 r. Niemcy uruchomili na Piaskach szyb wydobywczy „Ernest” i szyb odwadniający „Michał” (nazwy od imion właścicieli), a kopalnię tę nazywano „Ernest-Michał” lub „Piaski”. W 1879 r. kopalnię kupili Francuzi i nazwali ją „Czeladź”. Wybudowali oni szyb wydobywczy „Julian”, szyby wentylacyjne „Abraham” i „Milowicki” oraz zmienili nazwy szybów: „Ernest” na „Piotr” i „Michał” na „Paweł”. Ponadto Francuzi w latach 1882–1885 wybudowali pierwsze na Piaskach osiedle górnicze. Ilość budynków mieszkalnych szybko wzrastała, szczególnie w okresie międzywojennym, tworząc tzw. starą kolonię, nową kolonię, białe domy i betony. Powstał też pałac zarządcy, kościół w stylu wczesnoromańskim, szkoły (powszechna i gospodarstwa domowego), przedszkole, klub, sokolnia i boisko sportowe. 3 kwietnia 1924 r. doszło na Piaskach do tragedii: podczas tłumienia strajku od kul policjantów zginęło 4 robotników.
Podczas I i II wojny światowej kopalnia należała do Niemców. W latach 1942–1945 stanowiła obóz dla angielskich jeńców wojskowych. W 1945 r. kopalnię znacjonalizowano. W 1973 r. połączono ją z kopalnią „Milowice”, odkąd nosiły wspólną nazwę „Milowice-Czeladź”, następnie w 1976 r. połączono je z kopalnią „Saturn”, nadając im wszystkim nazwę „Czerwona Gwardia”. W 1990 r. powrócono do nazwy „Saturn”. W 1996 r. kopalnię zamknięto.
Wschodnia część Piasków do 1 kwietnia 1951 r. należała administracyjnie do Będzina i oznaczana była jako kolonia Małobądz. W jej obszarze istniało osiedle slumsów „Brazylia”, zamieszkiwane przez najuboższych robotników kopalni „Czeladź” oraz pobliskiej huty „Aleksander” (od 1918 r. „Milowice”).
Źródło: peuk.fiiz.pl
