Kamieniołom Karmelicka Góra
Łom Karmelicki lub Kamieniołom Karmelicka Góra – nieczynny kamieniołom we wsi Dębnik, w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Krzeszowice. Znajduje się na Wyżynie Olkuskiej, będącej częścią Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej.
Po raz pierwszy w piśmiennictwie wzmianki o wapieniach w tych okolicach pojawiają się już w 1415 roku, przy okazji poszukiwania rud ołowiu przez dziedzica Trzebini, Mikołaja Kesingera. W 1610 r. kamieniarze Bartłomiej Stopano i Szymon Spadi wydzierżawiają łomy Czarna Góra i Biała Góra. W łomach dębnickich wydobywany jest wapień dębnicki zwany czarnym marmurem. Mistrzowie rzeźbiarscy tworzą z niego ołtarze w klasztorze karmelitów bosych w Czernej, w katedrze wawelskiej, kościele Mariackim w Krakowie, na Jasnej Górze w Częstochowie i Zamku Królewskim w Warszawie. W 1661 r. król Jan Kazimierz wydaje przywilej swobodnego sprzedawania czarnych marmurów dębnickich i zaczyna się ich złoty okres. Na stokach Czerwonej Góry i Łysej Góry powstaje kilka łomów. W 1788 r. wydzierżawia je król Stanisław August Poniatowski za 4000 zł rocznie. Po utracie niepodległości stają się one własnością zaborcy austriackiego. W 1811 r. odwiedzający Dębnik Jan Ursyn Niemcewicz pisze: kamieniołomy są zaludnione mnóstwem najużyteczniejszych rzemieślników.
Karmelicki Łom to jeden z wielu kamieniołomów w tych okolicach. Znajduje się na wschodnim krańcu wsi na wzniesieniu Karmelickiej Góry. Zaraz po jego północnej stronie znajdują się dwa kamieniołomy Dębnik. Początkowo ręcznie wydobywano w nim wapienie dębickie. W latach dwudziestych XIX w. łom podupadł. Po roku 1918 eksploatowany był przez Zakłady Terrabona i Terazzo „Schmaeidler” z Krzeszowic, Zakład Artystyczno-Kamieniarski braci Trębeckich z Krakowa, „Marmorea” z Katowic. W roku 1947 upaństwowiono go. Wydobycie w Łomie Karmelickim spadło, zaś w pobliżu otwarto nową, dużą Kopalnię Odkrywkową Dolomitów Dubie, w której wydobywa się dolomity metodą wybuchową.
Karmelicki Łom jest ciekawym obiektem badań dla geologów. Znalazł się na liście 149 polskich geostanowisk kandydujących na ich europejską listę. Powinien być chroniony jako pomnik przyrody i stanowisko dokumentacyjne. Prowadzi obok niego geologiczna ścieżka dydaktyczna.
Źródło: wikipedia.pl
Kamieniołom w Dębniku eksploatowany był według jednych źródeł od XIV, według innych od XVII wieku. Od 1631 złoża stanowiły własność klasztoru w Czernej, który zarządzał nimi w latach 1644–1787. Od 1787 do 1794 kamieniołom był dzierżawiony przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Marmur dębnicki stał się popularny w czasach panowania Wazów, w wiekach XVII i XVIII. Wykonywano z niego całe wnętrza kaplic, portale, ołtarze, nagrobki, epitafia, posadzki, chrzcielnice, balustrady, przy czym dla XVII wieku typowe były portale i odrzwia, a dla XVIII – ołtarze. Dodatkowo wyroby te często były inkrustowane „marmurem” białym (także wydobywanym w Czernej) oraz różowym (z pobliskich Paczółtowic). Prawdopodobnie do rozpowszechnienia się mody na ten materiał przyczynił się Giovanni Trevano, który wykorzystał go podczas odbudowy spalonego skrzydła zamku wawelskiego. Około 1630 z marmuru dębnickiego wykonano wnętrze kaplicy Zbaraskich przy kościele dominikanów w Krakowie, ok. 1648 wykorzystano go w kaplicy Batorego na Wawelu, ok. 1685 w kaplicach kościoła Mariackiego zamontowano portale.
Najwięcej wyrobów z marmuru dębnickiego powstało w Krakowie; drugim dużym skupiskiem dzieł z tego kamienia jest klasztor w Czernej. Dzieła często odkuwane były na miejscu, w Dębniku, przez warsztat kierowany przez Polaków (jedynie pierwszym kierownikiem był Włoch, Bartłomiej Stopano). Około połowy XVII wieku w Dębniku działali Wojciech i Jacek Zelascy, mistrzowie kamieniarscy, których sygnatury można odnaleźć na części ich dzieł (np. na antependium ołtarza św. Szymona z Lipnicy w kościele bernardynów w Krakowie). Do innych miejscowości, w których zastosowano czarny marmur należą m.in. Głogówek, Miechów, Olkusz, Tarnów, Mielec, Sanok, Łańcut, Przeworsk, Jarosław, Lublin, Gdańsk. Wyroby z tego kamienia powstawały także poza granicami Polski (wykonany jest z niego np. ołtarz główny katedry św. Szczepana w Wiedniu z lat 40. XVII wieku).
Moda na czarny marmur trwała do końca XVIII wieku. W XIX wieku sięgano po niego rzadko (służył głównie jako materiał na nagrobki i epitafia). W XX wieku, w okresie PRL-u, marmur dębnicki przerabiany był na płyty posadzkowe i kruszywa.
Źródło: wikipedia.pl
