Kamieniołom Siwa Góra
Kamieniołom „Siwa Góra” – nieczynny kamieniołom we wsi Dębnik, w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Krzeszowice. Znajduje się na Wyżynie Olkuskiej, będącej częścią Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej.
Jest to dawny kamieniołom, tzw. łom, w którym ręcznie wydobywano dolomity. Znajduje się w centrum wsi, obok przystanku autobusowego. Obok kamieniołomu zamontowano tablicę informacyjną z historią wsi i historią kamieniołomów. Po raz pierwszy w piśmiennictwie wzmianki o wapieniach w tych okolicach pojawiają się już w 1415 roku, przy okazji poszukiwania rud ołowiu przez dziedzica Trzebini, Mikołaja Kesingera. W 1610 r. kamieniarze Bartłomiej Stopano i Szymon Spadi wydzierżawiają łomy Czarna Góra i Biała Góra. W łomach dębnickich wydobywany jest wapień dębnicki zwany czarnym marmurem. Mistrzowie rzeźbiarscy tworzą z niego ołtarze w klasztorze karmelitów bosych w Czermnej, w katedrze wawelskiej, kościele Mariackim w Krakowie, na Jasnej Górze w Częstochowie i Zamku Królewskim w Warszawie. W 1661 r. król Jan Kazimierz wydaje przywilej swobodnego sprzedawania czarnych marmurów dębnickich i zaczyna się ich złoty okres. Na stokach Czerwonej Góry i Łysej Góry powstaje kilka łomów. W 1788 r. wydzierżawia je król Stanisław August Poniatowski za 4000 zł rocznie. Po utracie niepodległości stają się one własnością zaborcy austriackiego. W 1811 r. odwiedzający Dębnik Jan Ursyn Niemcewicz pisze: kamieniołomy są zaludnione mnóstwem najużyteczniejszych rzemieślników.
Kamieniołom Siwa Góra jest ciekawym obiektem badań dla geologów. Znajdujące się w nim marmury dębnickie to wapienie z domieszką pirytu. Piryt powoduje, że na świeżym przełomie mają one barwę ciemnoszarą, na zwietrzałej powierzchni jasnoszarą, a przy uderzeniu wydziela się zapach siarkowodoru. Wapienie dębickie tworzą ławice o miąższości 0,2–1 m nachylone pod kątem 20-30° na zachód. W poszczególnych ławicach występują różne odmiany wapieni, ale ławice nie tworzą wyraźnych warstw, przejścia między nimi są płynne.
1 lipca 2017 r. w nieczynnym łomie „Siwa Góra” zamontowano replikę zegara słonecznego. Pierwszy taki zegar w Dębniku zamontowano za czasów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1787 r. Nieczynny łom staje się atrakcją turystyczną.
Źródło: wikipedia.pl
Kamieniołom w Dębniku eksploatowany był według jednych źródeł od XIV, według innych od XVII wieku. Od 1631 złoża stanowiły własność klasztoru w Czernej, który zarządzał nimi w latach 1644–1787. Od 1787 do 1794 kamieniołom był dzierżawiony przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Marmur dębnicki stał się popularny w czasach panowania Wazów, w wiekach XVII i XVIII. Wykonywano z niego całe wnętrza kaplic, portale, ołtarze, nagrobki, epitafia, posadzki, chrzcielnice, balustrady, przy czym dla XVII wieku typowe były portale i odrzwia, a dla XVIII – ołtarze. Dodatkowo wyroby te często były inkrustowane „marmurem” białym (także wydobywanym w Czernej) oraz różowym (z pobliskich Paczółtowic). Prawdopodobnie do rozpowszechnienia się mody na ten materiał przyczynił się Giovanni Trevano, który wykorzystał go podczas odbudowy spalonego skrzydła zamku wawelskiego. Około 1630 z marmuru dębnickiego wykonano wnętrze kaplicy Zbaraskich przy kościele dominikanów w Krakowie, ok. 1648 wykorzystano go w kaplicy Batorego na Wawelu, ok. 1685 w kaplicach kościoła Mariackiego zamontowano portale.
Najwięcej wyrobów z marmuru dębnickiego powstało w Krakowie; drugim dużym skupiskiem dzieł z tego kamienia jest klasztor w Czernej. Dzieła często odkuwane były na miejscu, w Dębniku, przez warsztat kierowany przez Polaków (jedynie pierwszym kierownikiem był Włoch, Bartłomiej Stopano). Około połowy XVII wieku w Dębniku działali Wojciech i Jacek Zelascy, mistrzowie kamieniarscy, których sygnatury można odnaleźć na części ich dzieł (np. na antependium ołtarza św. Szymona z Lipnicy w kościele bernardynów w Krakowie). Do innych miejscowości, w których zastosowano czarny marmur należą m.in. Głogówek, Miechów, Olkusz, Tarnów, Mielec, Sanok, Łańcut, Przeworsk, Jarosław, Lublin, Gdańsk. Wyroby z tego kamienia powstawały także poza granicami Polski (wykonany jest z niego np. ołtarz główny katedry św. Szczepana w Wiedniu z lat 40. XVII wieku).
Moda na czarny marmur trwała do końca XVIII wieku. W XIX wieku sięgano po niego rzadko (służył głównie jako materiał na nagrobki i epitafia). W XX wieku, w okresie PRL-u, marmur dębnicki przerabiany był na płyty posadzkowe i kruszywa.
Źródło: wikipedia.pl
