Zabytkowa zabudowa w Dusznikach-Zdroju

Na przełomie X i XI wieku w rejonie miasteczka wzniesiono drewnianą warownię, siedzibę właścicieli okolicznych dóbr, rodu Panowiców. Później drewnianą budowlę zastąpiono murowanym zamkiem z wysoką wieżą. Pierwsze wzmianki o samym mieście pochodzą z 1324 r. W 1346 r. Duszniki otrzymały prawa miejskie w wyniku lokacji na prawie niemieckim. Zyski czerpało głównie z handlu i prawa składu towarów przewożonych szlakiem z Czech na Śląsk oraz wydobyciu rud żelaza. W 1477 r. miasto zostało włączone w obręb hrabstwa kłodzkiego.

Z XV wieku pochodzą pierwsze wzmianki o istnieniu źródła leczniczego „Zimny Zdrój”. W okresie wojen religijnych zamek został zajęty i utrzymany przez husytów. Opuszczony w 1560 r. popadł w ruinę. Do dziś pozostały po nim resztki murów i fragment wieży. W połowie XIV wieku w Dusznikach rozwinęło się hutnictwo żelaza, złoża rud wyczerpały się jednak dość szybko. Pod koniec XVI wieku gwałtownie rozwijał się dusznicki handel oraz przemysł: tkacki i papierniczy, wzniesiono murowany kościół pod wezwaniem św. Piotra i Pawła. W 1584 r. został wzniesiony ratusz, a w 1605 r. wybudowano budynek działającego do dzisiaj młyna papierniczego.

Wojna trzydziestoletnia wstrzymała rozwój miasta. Jego odrodzenie nastąpiło w drugiej połowie XVII wieku, kiedy miasto stało się ważnym ośrodkiem tkactwa, produkcji papieru i handlu suknem, a także uzdrowiskiem. 17 sierpnia 1669 r., po abdykacji w drodze do Francji, w Dusznikach zatrzymał się były król Polski Jan Kazimierz.

W 1748 przeprowadzono pierwsze badania źródeł mineralnych. Od 1769 r. Duszniki stały się oficjalnym uzdrowiskiem poprzez wpisanie „Zimnego Zdroju” na listę źródeł leczniczych ówczesnych Prus. W 1777 r. we Wrocławiu opublikowano broszurę pt. Publiczne Uwiadomienie Zdroiów Zdrowych lub wód mineralnych leczących na Śląsku w Kodowie, Reynercu, Altwasser, Szarlotenbrun, Salcbrun i Flinsbergu się znaydujących, w której zawarto informacje obejmujące m.in. wyniki przeprowadzonych analiz, skład chemiczny wód oraz medyczne ich zastosowanie. Było to dokonane przez Dawida Vogla tłumaczenie wydanej również we Wrocławiu książeczki Johanna Gotfrieda Morgenbessera, wrocławskiego lekarza i chemika. Niemiecka wersja tej publikacji nie zachowała się w publicznych zbiorach, natomiast nieliczne polskie egzemplarze znajdują się w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego i w Bibliotece Jagiellońskiej. Stanowią one obecnie ważne źródło do dziejów balneologii na ziemiach polskich.

W 1797 r. w prowizorycznie wzniesionej szopie w 6 wannach rozpoczęto leczenie kuracyjne w podgrzanej wodzie z „Zimnego Zdroju”. W tym samym roku odkryto „Letni Zdrój”, znany obecnie pod nazwą „Pieniawa Chopina”. Wkrótce za miastem wybudowano (1802) pawilony, pierwsze urządzenia kąpielowe, „dom towarzyski” i pierwsze zajazdy. Na początku XIX wieku Duszniki stały się jednym z najznaczniejszych uzdrowisk w regionie. W 1817 r. odkryte zostało kolejne źródło „Źródło Ulryki”, obecnie znane jako „Jan Kazimierz”. W sierpniu 1826 r. na kurację, wraz z matką i siostrami, przybył 16-letni Fryderyk Chopin, który dał dwa koncerty. Dochód z nich przeznaczony został na utrzymanie sierot. Koncerty te uważa się za pierwsze zagraniczne występy młodego Fryderyka Chopina. W 1862 r. zostały wybudowane nowe łazienki (obecnie Zakład Przyrodoleczniczy), a w 1877 r. oddano do użytku palmiarnię wraz z salą koncertową (obecnie Pijalnia Zdrojowa).

W 1897 r. (inne źródła podają 1896 r.) w 60. rocznicę pobytu w Dusznikach Fryderyka Chopina odsłonięty został obelisk z jego wizerunkiem na medalionie z brązu, wykonanym prawdopodobnie według rzeźby Stanisława Romana Lewandowskiego.

Wybudowana w latach 1890–1905 linia kolejowa ze stacją kolejową do Kudowy przyspieszyła rozwój Dusznik-Zdroju. W pierwszym etapie uruchomiono odcinek do Szczytnej (1890), w grudniu 1902 otwarto odcinek do Dusznik, w trzecim do Kudowy-Zdroju (lipiec 1905 r.). Między innymi istniejące źródła zostały w latach 1909–1910 pogłębione poprzez wykonanie odwiertów.

Władze niemieckie zostały wyparte z Dusznik w 1945 r. przez oddziały 59. Armii 1 Frontu Ukraińskiego (7 lutego 1953 r. na pl. Warszawy odsłonięto Pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej).

Po II wojnie światowej Duszniki przyznano Polsce. Dotychczasowa ludność miasta została wysiedlona do Niemiec. Jako że Duszniki uniknęły zniszczeń wojennych, już w 1946 r. zorganizowano tu I Międzynarodowy Festiwal Chopinowski w Dusznikach-Zdroju, a dawne pensjonaty i hotele znacjonalizowano. W latach 1958–1962 zrekonstruowano stare ujęcia wód mineralnych (Pieniawa Chopina i Jan Kazimierz), wybudowano nowe oraz przeprowadzono remont kapitalny pijalni wód mineralnych. W następnych latach nadal pracowano nad nowymi odwiertami źródeł (lata 1965–1973). Najgłębszy dotychczas odwiert tzw. Nr 39 został wykonany w 1993 i ma głębokość 180 metrów. W mieście działałyniewielkie zakłady przemysłu chemicznego i szklarskiego oraz Zakłady Elektrotechniki Motoryzacyjnej "Polmo".

W 1968 r. w starym młynie papierniczym powstało Muzeum Papiernictwa gromadzące eksponaty dotyczące historii papiernictwa i rozwoju przemysłu papierniczego. W 1971 r. uruchomiono czerpalnię papieru, gdzie do tej pory odbywa się produkcja papieru metodami tradycyjnymi.

W 1998 r. Duszniki zniszczone były przez powódź. Szczególnie ucierpiała część zdrojowa z zabytkowym Parkiem Zdrojowym. Obecnie skutki powodzi zostały usunięte, a muzeum papiernictwa, park i położony w nim Dworek Chopina są starannie odnowione. W parku przebudowano grającą, kolorową fontannę (czynną w soboty i niedziele po zmroku), a nad potokiem zrekonstruowano w 1999 r. zadaszone mostki wykonane według dawnych zdjęć.

Źródło: wikipedia.pl