Drewniany młyn wodny "Dołek"

Drewniany młyn wodny "Dołek" jest jednym z najstarszych zabytków w Goniądzu. Pochodzi najprawdopodobniej z I połowy XIX wieku i należał do majątku Klewianka. Budynek młyna postawiony został na fundamencie z kamienia polnego i łamanego. Do budowy ścian użyto bali drewnianych w konstrukcji wieńcowej ze słupami pionowymi. Ściany częściowo pokryte są gliną. Dach obecnie pokryty jest blachą i dachówką ceramiczną.

Był to bardzo prosty typ młyna gospodarczego. W historycznym wyposażeniu wymienia się m.in.: jaz drewniany piętrzący wodę przy młynie składający się z upustu jałowego o 6-ciu zastawkach i upustu ręcznego czyli łotoku o 1 zastawce (całkowita długość jazu wynosiła 11m , a poszuru 5,8 m.); koło wodne o śr. 2,05 m. , szer. 1,4 m i mocy ok. 8 kM. Wg. fabrykacji młyna w Goniądzu jego praca wyglądała w następujący sposób: dostarczone przez rolników zboże oczyszczane było przy użyciu wialni ręcznej korbowej, a następnie ręcznie przenoszone do kamienia śr. 950. Odbiór mąki i otrąb następował bezpośrednio do worka.

W 1924 r. młyn wydzierżawił Aleksander Rutkowski (obecnie jest w posiadaniu jego spadkobierców). Prace w młynie trwały nieprzerwalnie do II wojny światowej. Podczas wojny młyn został mocno zdewastowany. Zniszczone zostały urządzenia piętrzące wodę, wewnętrzne wyposażenie oraz dach. Po wojnie decyzją Powiatowej Komisji Ziemskiej w Białymstoku, młyn został odebrany p. Rutkowskiemu i przejęty protokolarnie przez przedstawiciela Starostwa Powiatowego w Białymstoku Zygmunta Grabarka.

Po śmierci p. Rutkowskiego w 1960 r. młyn już nie pracował. Dnia 1 października 1964 r. Rejonowy Wydział Gospodarki Wodnej Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Białymstoku cofnął pozwolenie wodno-prawne na „piętrzenie wody rzeki Czarnej w celu prowadzenia młyna wodnego w m. Goniądzu”. Od tego momentu młyn ulegał stopniowej dewastacji. Zlikwidowanie piętrzenia wody spowodowało zniknięcie stawu. Rozebrano koło wodne i zdemontowano część wyposażenia.

Młyn prezentuje wybitne wartości historyczne, techniczne i krajobrazowe. Należy do grupy małych młynów drewnianych znikających z terenów Podlasia. Jest objęty wojewódzką ewidencją zabytków, lecz nie jest wpisany do rejestru zabytków.

Źródło: goniadz.naszgok.pl