Kościół pw. Wszystkich Świętych w Jastrzębiu-Zdroju-Szerokiej

Dokładne ustalenie daty powstania parafii i kościoła w Szerokiej jest niezwykle trudne. Niestety brak jest dokumentów w tej sprawie – istnieją jedynie domysły, przypuszczenia oraz podania ludowe. Przypuszcza się, iż Szeroka wraz Gogołową pod koniec XIII wieku stanowiły jedną parafię. Istniał wówczas kościół, który miał stać na granicy tych dwóch wsi, ale nie wiadomo jakie były dalsze jego losy – czy po usamodzielnieniu się wsi kościół należał do Szerokiej czy Gogołowem tego nie można stwierdzić jednoznacznie. 6 grudnia 1321 roku książę Leszek Raciborski wystawił dokument, w którym zapisane zostało nazwisko notariusza książęcego Jana z Timmendorfu, którego rolę pełnił w dawnych czasach ksiądz – w tym wypadku najpewniej proboszcz z Szerokiej. Na tej podstawie można wywnioskować, iż kościół i parafia w Szerokiej powstały na początku XIV wieku najprawdopodobniej w latach 1305–1320. Pierwszym potwierdzeniem istnienia parafii w dokumentach jest spis świętopietrza w dekanacie żorskim z roku 1447 roku, gdzie parafia w Szerokiej wymieniana jest jako Bestimdorf. Prawdopodobnie w pierwszej połowie XV wieku w czasie wojen husyckich „stary” kościół został zniszczony. W roku 1520 w Szerokiej został wybudowany nowy drewniany kościół, który przetrwał aż do wieku XVIII. O kościele tym pojawiają się zapisy w relacjach ewangelickiego dziekana pszczyńskiego Hoffmana z 1628 roku oraz protokół powizytacyjny z roku 1652. W latach 1568–1628 na skutek reformacji kościoła na ziemi pszczyńskiej kościół przejęli protestanci. W latach 1665–1860 w kościele miał miejsce okres filialny („kościół matka” posiadał swą filię) – kościoły w Krzyżowicach i Szerokiej były „połączone”, a każdy proboszcz kościoła krzyżowickiego był jednocześnie proboszczem szerockim. Zamysł budowy nowego murowanego kościoła powstał za sprawą księdza proboszcza Ignacego Alojzego Skrzyszowskiego w roku 1793. Ksiądz ten ubolewał nad stanem technicznym dwóch kościołów, których był gospodarzem. 12 lipca 1793 roku w liście skierowanym do władzy patronackiej w Pszczynie ks. Skrzyszowski przekazał swój zamysł budowy dwóch masywnych, murowanych kościołów – w Krzyżowicach i Szerokiej. Po uzyskaniu zezwolenia Generalnego Urzędu Wikariackiego i patrona 30 marca 1796 roku rozpoczęła się rozbiórka starego, liczącego przeszło 250 lat drewnianego kościoła. Jednocześnie w kwietniu rozpoczęły się prace polegające na wykopaniu ziemi pod fundamenty nowej świątyni. 21 kwietnia 1796 roku odbyło się uroczyste poświęcenie kamienia węgielnego – w obecności rzeszy parafian ks. Skrzyszowski odprawił mszę świętą, poświęcił wodę i sól, a także wspólnie została odmówiona litania do Wszystkich Świętych. Kierownikiem budowy kościoła został mistrz murarski Langer z Głubczyc. Pod jego kierunkiem w ciągu 3 lat pracowało 10 murarzy, z pomocą dziewcząt szerockich, które zgodnie z tradycją szykowały zaprawę i nosiły cegły budowniczym. Należy jednocześnie nadmienić, iż w tamtym czasie szerocka parafia liczyła jedynie 270 wiernych.

W roku 1801 budowa świątyni w Szerokiej została zakończona w stanie surowym. W tym czasie ks. Skrzyszowski ciężko zachorował. O poprawny przebieg dalszych prac troszczył się ksiądz wikary. Prace wykończeniowe trwały do roku 1803 – wtedy też do nowej świątyni przeniesiono ufundowane przez Wawrzyńca Stenzla organy, tabernakulum oraz wielki obraz Wszystkich Świętych, którego autorem był F. Froeml. Poświęcenie nowego kościoła nastąpiło w roku 1803.

Budynek murowanego kościoła wzniesiony w stylu barokowo-klasycystycznym został otoczony murowanym parkanem, na którym wzniesione zostały cztery stacje Drogi Krzyżowej. W parkanie ujęto wejściową bramę cmentarną, na której umieszczono napis w języku polskim „Tu jest Dom Boży i brama niebieska”. Tuż przy bramie znajduje się kamienny krzyż ufundowany przez gminę szerocka w 1855 roku. Przed bramą po lewej stronie na kopcu w roku 1768, a więc na długo przed wybudowaniem nowego kościoła, parafianie na wysokim cokole umieścili statuę Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus.

Przewaga linii krzywych, unikanie prostych narożników we wnękach, zastosowanie ozdobnych pilastrów korynckich to cechy charakterystyczne dla późnego baroku. Budowlę charakteryzuje krótkie, prostokątne prezbiterium o silnie zaokrąglonych narożnikach oraz szersza od prezbiterium trójprzęsłowa nawa z umiejscowioną od północy kruchtą z drugiej połowy XIX wieku oraz z umiejscowioną od zachodu kwadratową wieżą z kruchtą w przyziemiu. Boki wieży wyposażone są w dwie lokalności niewyodrębniające się z całej bryły budynku. Bardzo charakterystycznych dla późnego baroku elementem architektonicznym jest fasada, w której zdobiąca ją wieża jest „wtopiona” w połacie dachowe i związana z nią za pomocą mniej lub bardziej uproszczonych przyczółków bocznych, a jednocześnie nieznacznie występującą swą przednią ścianą poza jej kształty. Wnętrza prezbiterium, nawy i lokalności na piętrze wieży przykryte są sklepieniami żaglastymi, które w nawie są rozpięte między gurtami. Zakrystia kościoła kryje natomiast sufity płaskie. Ściany nawy i prezbiterium podzielone są parami kompozytowych pilastrów, które dźwigają odcinki belkowania i pomiędzy którymi znajdują się wysokie wnęki arkadowe na ołtarze boczne. Pilastry toskańskie na wysokich postumentach dźwigające belkowanie przechodzące na boczne ściany kościoła dzielą natomiast fasadę z ryzalitowo występującą wieżą. W bocznych polach fasady umiejscowione są nisze, które sklepione są hemisferycznie, a ponad belkowaniem znajduje się attyka ze spływami, które łączą fasadę z wieżą. Wieża o zaokrąglonych narożnikach posiada podziały ramowe oraz pilastrowe, które dźwigają belkowanie poszerzone na osi na pomieszczenie tarcz zegarowych. Wieżę zwieńcza hełm cebulasty kryty blachą z ośmioboczną latarnią. Dwuspadowe dachy nad nawą i prezbiterium pokryte są gontem, natomiast nad zakrystią i kruchtą dach pokryty jest dachówką. Na dachu nad nawą umiejscowiona została sześcioboczna wieżyczka kryta blachą z przeznaczeniem na sygnaturkę z latarnią. W fasadzie zachodniej nad wejściem głównym w specjalnych łukowo zakończonych wnękach ustawione zostały figury świętych Barbary i Józefa.

We wnętrzach kościoła znajdują się zabytkowe dzieła sztuki sakralnej. Jednym z nich jest późnobarokowy ołtarz główny z 1810 roku, którego twórcą był Franciszek Siedlaczek z Frysztatu. Jego tło stanowią dwie kolumny marmoryzowane, z głowicami ozdobionymi ślimacznicami i liśćmi akantu. Ponad nimi znajdują się charakterystyczne gzymsy, na których umiejscowione zostały Trybularze. Obok kolumn swe miejsce znalazły pilastry, które w klasycznej formie posiadają gzymsy bez ozdób. Wszystko to zostało zakończone ozdobioną na szczycie złotą ornamentacją attyką. Na szczycie ołtarza, tuż pod sufitem w pięknych pozłacanych ramach znajduje się wizerunek Pani Jasnogórskiej, który jest podtrzymywany przez rzeźby dwóch Aniołów. Ponad obrazem na sklepieniu prezbiterium zgodnie ze starą polichromią zostały namalowane dwa anioły, pomiędzy którymi znajduje się wstęga a na niej napis: „Wszyscy Święci przyczyńcie się za nami”. Środek ołtarza stanowi niezwykły obraz Wszystkich Świętych. Dzieło to stworzył czeski artysta malarz Franciszek Fromm z Fulneku na Morawach. Fundatorem obrazu był mieszkaniec Szerokiej, Wawrzyniec Stenzel. Temat obrazu stanowią postacie świętych, wśród nich wyróżnia się figura św. Jana Nepomucena – dzisiejszego patrona Jastrzębia Zdroju. W górnej części autor przedstawił Trójcę Świętą. Niezwykłość obrazu dopełnia bogato rzeźbiona i zdobiona 24 karatowym złotem rama. Przed obrazem na wolnostojącej mensie której znajduje się późnobarokowe z elementami klasycystycznymi tabernakulum z dwoma adorującymi aniołami – Serafinami wykonane w latach 1808–1810 i ufundowane przez wspomnianego już Wawrzyńca Stenzel.

Nawę świątyni od jej prezbiterium odgradzają wykonane z kutego żelaza balaski, które zostały wykonane przez artystę kowala Franciszka Bronnego w roku 1873. W części środkowej nawy, w półkolistych arkadowych wnękach pomiędzy pilastrami, w których pierwotnie mieściły się ołtarze boczne, w których za drewnianą obudową znajdowały się dawne kamienne późnobarokowe mensy typu sarkofagowego z rokokową dekoracją, obecnie zostały umieszczone naprzeciw siebie obrazy: Serca pana Jezusa oraz Marki Bożej Anielskiej. Po bokach obu obrazów umieszczone zostały cztery zabytkowe, odnowione rzeźby barokowe – postacie zastygłe w ruchu z rozwianymi szatami. Na szczególną uwagę zasługuje z pietyzmem odnowiona późnobarokowa rzeźba Chrystusa Frasobliwego z XVIII wieku, znajdująca się naprzeciw rzeźby przedstawiającej św. Antoniego. Zabytkiem niebywałej urody jest późnobarokowa ambona, na górze której został umieszczony pelikan – symbol Chrystusa. Na uwagę zasługują również niezwykłej urody organy z 1785 roku, które stanowią dzieło organomistrza Antoniego Staudingera. Pierwotnie znajdowały się w starym, drewnianym kościele, a do obecnego zostały przeniesione 14 grudnia 1801 roku.

Mury kościoła Wszystkich Świętych kryją również inne dzieła sztuki: barokowo-klasycystyczny drewniany krzyż ołtarzowy pochodzący z początku XIX, mszały z 1712, 1738 i 1769 roku, cynowe lichtarze późnobarokowe z około 1800 roku, dwa kielichy, w tym jeden z dekoracją rokokową i klasycystyczną z około 1800 roku i drugi z cechami barokowymi i klasycystycznymi z 1865 roku oraz monstrancja rokokowa z 1772 roku, która została poddana renowacji w 1872 roku i która posiada figurki aniołów, Boga Ojca i Ducha Świętego. Na plebanii kościoła odnaleźć można zabytkowe starodruki w postaci mszałów, z których jeden został wydrukowany w Antwerpii w 1712 roku, drugi we Wrocławiu w 1738 roku, a trzeci – żałobny – został wydrukowany w Kempten w 1769 roku. Ciekawy zabytek z pierwszej połowy XIX wieku stanowi ścienny zegar w stylu Biedermeier, który umiejscowiony jest w prostokątnym obramieniu z typowymi przedstawieniami walczącego z wężem lwa, rajskim ptakiem i papugą. Do zabytków zalicza się również zachowane trzy krucyfiksy, z których dwa to krucyfiksy procesyjne.

Będąc w kościele Wszystkich Świętych należy również zwrócić uwagę na niezwykły drewniany chór muzyczny, zdobiony motywami regionalnymi nie tylko malowanymi, ale również rzeźbionymi. Ponad głowami wiernych na sklepieniach namalowane zostały postacie czterech Ewangelistów. W otworach okiennych po obu stornach nawy w roku 1998 zostały umieszczone witraże. Witraż przedstawiający św. Barbarę został ufundowany przez górników z Kopalni Węgla Kamiennego „Borynia”; witraż z wizerunkiem św. Jacka to dar emerytów i rencistów; witraż z postacią św. Floriana został ufundowany przez Ochotniczą Straż pożarną w Szerokiej; szerockie zespoły wokalne „Niezapominajki” i „Druga Młodość” ufundowały witraż z wizerunkiem św. Cecylii; witraż z postacią św. Krzysztofa to dar kierowców; działkowcy i rolnicy ufundowali ostatni z witraży, na którym przedstawiono postać św. Izydora. W oknie wieży kościelnej znajduje się witraż z herbem Szerokiej, który według różnych dokumentów przedstawia bądź siedem malejących pali (XVIII i XIX w.) bądź 10 różnie ułożonych względem siebie świec (1848). Herb Szerokiej odleźć można również przechodząc przez bramę cmentarną – został on umieszczony w posadzce, tuż przy tablicy ofiar wojny powstałej z inicjatywy byłego żołnierza kampanii wrześniowej 1939 roku – śp. Teodora Guzego.

Niedaleko kościoła znajduje się wpisana na listę zabytków utrzymana w stylu późnobarokowym przydrożna kapliczka z XVIII wieku z półkolistą absydą. Wybudowana prawdopodobnie równocześnie z kościołem posiada zaokrąglone narożniki, wnętrze zawiera sklepienia żaglaste, a elewacje posiadają podziały ramowe i zaakcentowane korynckimi pilastrami narożniki frontowe. Ściany zwieńczone są belkowaniem, wejście zamknięte jest łukiem koszowym, okna zaś łukiem półkolistym, ponad elewacją frontową wyrasta attyka z wysmukłym szczytem o falistym wykroju, a dwuspadowy dach pokryty jest dachówką. Kapliczka została postawiona u czci św. Jana Nepomucena – opiekuna dobrej sławy i patrona chroniącego mieszkańców od powodzi.

Źródło: peuk.fiiz.pl