Pałac w Jaworzu
41/60 z 24.02.1960; A-154/76 z 06.09.1976
Jaworze jest piękną miejscowością, położoną na północnych krańcach Beskidu Śląskiego, niedaleko Bielska-Białej. Pierwsze wzmianki o osadzie pochodzą z początku XIV wieku. W następnych stuleciach rozwijała się tak, że w efekcie wykształciły się trzy miejscowości: Jaworze Dolne, Średnie i Górne, które często miały różnych właścicieli. Dopiero w połowie XVIII stulecia tutejsze dobra scalił Jerzy Ludwik baron von Laszowski herbu Nałęcz. Baron, a później jego syn – Jerzy Adam - gospodarzyli w Jaworzu do 1792 roku. Wtedy majątek przejął w spadku baron Arnold de Saint Genois d’Anneaucourt. Wywodzący się z terenów dzisiejszej Belgii baronowie, a wnet hrabiowie, trzymali Jaworze do końca XIX wieku, zapisując się w jego historii założeniem popularnego kurortu. Ostatnimi właścicielami miejscowych dóbr byli Larisch-Moennichowie. Budowę pałacu w Jaworzu rozpoczęli pod koniec XVIII wieku baronowie Laszowscy, a prace zakończyli ich spadkobiercy, również baronowie, de Saint Genois d’Anneaucourt. Klasycystyczny budynek posiada dwie kondygnacje. Elewacje wschodnią i zachodnią zdobią ryzality zwieńczone trójkątnymi tympanonami. Wejście główne osłania portyk, podtrzymujący balkon. W sąsiedztwie pałacu odnajdziemy kilka budowli towarzyszących, powstałych również pod koniec XVIII stulecia. Oficyna południowa znana jest jako tzw. dom Filipa, zaś oficyna północna to dawny zakład kąpielowy. Warte uwagi są ponadto: budynek bramny i sama brama, ozdobiona figurami puttów, które trzymają barwne tarcze herbowe Laszowskich i de Saint Genois d’Anneaucourt. Pałac otacza rozległy park krajobrazowy, przemieniony w zdrojowy. Zachowało się w nim kilka zabytków małej architektury, jak np. kamienne mostki, XIX-wieczna, kamienna amfora czy kanelowana kolumna. Po II wojnie światowej w pałacu mieścił się wpierw Państwowy Dom Dziecka dla sierot wojennych, a następnie Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy. W styczniu 2010 r. znaczna część pałacu spłonęła.
Źródło: slaskie.travel
Jaworze należy do najstarszych miejscowości na Śląsku Cieszyńskim. Jego historia zaczęła się od osadników wycinających pod nową osadę okazałe jawory. Stąd zresztą wzięła się nazwa nowej osady, o której pierwsza wzmianka pochodzi z wykazu wsi książęcych księstwa cieszyńskiego z 1302 r.
Od momentu powstania Jaworze miało wielu właścicieli. Największą jednak rolę w jego rozwoju odegrały skoligacone ze sobą arystokratyczne rody baronów Laszowskich herbu Nałęcz (dwa pokolenia) i hrabiów Saint-Genois d’Anneaucourt (cztery pokolenia), a także Larischów. Pozostało po nich do dnia dzisiejszego wiele zabytkowych pamiątek.
Pod koniec XVIII w. Jaworze przeszło na własność wspominanej powyżej belgijskiej rodziny Saint Genois d'Anneaucourt – jednego z najstarszych europejskich rodów arystokratycznych. Ich pierwszą inwestycją na terenie Jaworza było wzniesienie dla siebie siedziby – pałacu. Powstał on z inicjatywy hrabiego Arnolda Saint Genois d'Anneaucourt, który na początku XIX w. ufundował również katolicki kościół parafialny pw. Opatrzności Bożej. Najważniejszym jednak wydarzeniem w historii miasteczka było otwarcie w 1862 r. pierwszego na terenie Beskidu Śląskiego uzdrowiska. Wówczas w parku przypałacowym powstały obiekty uzdrowiskowe, a Jaworze stało się bardzo szybko niezwykle popularne. Częstym gościem był tu m.in. poeta Wincenty Pol, kuracji zażywał Józef Narzymski, pisarz i członek Rządu Narodowego w powstaniu styczniowym. Przyjeżdżało wielu arystokratów, finansistów i przedsiębiorców, zwłaszcza z Galicji.
Niestety na początku XX w., w wyniku problemów finansowych, miejscowość straciła status uzdrowiska. Dzięki jednak wsparciu kolejnych właścicieli, którymi zostali Larischowie, powstał nowy zakład wodoleczniczy dr Zygmunta Czopa, który przyciągnął do miasteczka kolejne sławy. W okresie międzywojennym bywali tutaj m.in. Maria Dąbrowska (która napisała tutaj część „Nocy i dni”), Julian Tuwim, Melchior Wańkowicz, Jan Parandowski i Ignacy Daszyński. Daleko posunięte prace związane z przywróceniem Jaworzu statusu uzdrowiska przekreślił niestety wybuch II wojny światowej.
Źródło: peuk.fiiz.pl
