Zespół klasztorny franciszkanów z kaplicami kalwaryjskimi w Kalwarii Pacławskiej

Andrzej Maksymilian Fredro (1620–1679) kasztelan lwowski i wojewoda podolski w roku 1665 podjął zamysł wybudowania w Kalwarii Pacławskiej klasztoru i kalwarii. W pierwszym okresie realizacji tego zamierzenia w latach 1665–1668 wybudowano drewniany kościół i klasztor, do którego sprowadzono franciszkanów.

Lokalizacja klasztoru w tym terenie związana była z koncepcją tworzenia szeregu twierdz nad rzeką Wiar, które za zadanie miały wzmacniać „bramę przemyską”. W czasie budowy założenia klasztornego rozpoczęto prace przy wznoszeniu fortyfikacji wokół obiektów franciszkańskich. Kościół i klasztor otoczono pięcioboczną fortecą bastionową. Po stronie zewnętrznej wytyczono fosy. Z lotu ptaka linie zewnętrzne kreśliły obraz gwiazdy.

Fundacja kalwarii przez Aleksandra Maksymiliana Fredrę miała również, a może przede wszystkim, podłoże religijne, gdyż celem jej było upowszechniać kult Męki Pańskiej. Dlatego też topografia Kalwarii Pacławskiej ma duże podobieństwo do krajobrazu Jerozolimy. Od strony wschodniej rozciąga się pasmo gór o nazwie Ubocz. Na północy występuje pasmo gór zwane Górą Oliwną i Kopystańką. Od strony zachodniej położone są wyższe partie gór, zaś na południu widoczne są Karpaty. Kalwaryjski klasztor w tym masywie gór stanowi okazałą dominantę, gdyż ulokowany jest na szczycie góry o wysokości 465 m n.p.m. Dwa duże wzniesienia przecięte są doliną, która ma obrazować Dolinę Jozafata. Płynie w niej rzeka Wiar, będąca odwzorowaniem biblijnej rzeki Cedron. Na powierzchniach tych gór, gdzie jedna ma przedstawiać Golgotę, a druga Górę Oliwną, postawione zostały kaplice. Długość drogi krzyżowej w Kalwarii wynosi około 1662 m.

Fredro zapisał klasztorowi wieś Nowosiółki, jednak bez odpowiedniego umocowania prawnego, przez co po jego śmierci wróciły do majątku rodu Fredrów, a klasztor przez kilkadziesiąt lat borykał się z trudnościami finansowymi.

Klasztor i kościół w Kalwarii Pacławskiej przetrwał do naszych czasów także dzięki drugiemu fundatorowi, jakim był Szczepan Józef Dwernicki. Sprawował on wiele zaszczytnych funkcji m.in. był wojskim dźwinogrodzkim, żydaczowskim, następnie piastował urząd pisarza grodzkiego w Przemyślu, będąc jednocześnie łowczym przemyskim. Szczepan Józef Dwernicki osiadłszy tam przed 1770 rokiem zaangażował się w budowę nowego kościoła i około 20 kaplic, ofiarowując znaczne sumy pieniężne. Do dnia dzisiejszego uważany jest za największego darczyńcę klasztoru. W ciągu kilku lat (1770–1775) wybudowano nowy murowany kościół pw. Znalezienia Krzyża świętego. Prace związane ze wznoszeniem świątyni, rozpoczęte 3 czerwca 1770 roku osobiście nadzorował Szczepan Józef Dwernicki. Za zasługi przy budowie i odbudowie założenia kalwaryjskiego uznaje się Dwernickiego za drugiego fundatora Kalwarii Pacławskiej. Został pochowany w jej podziemiach. Konsekracji dokonał bp Jakub Walerian Tumanowicz 29 września 1776 roku. Obok kościoła wybudowano również klasztor, początkowo parterowy, rozbudowany w latach 1843–1845 oraz na początku XX w. Klasztor i kościół dotknęły pożary w latach 1855, 1862 i 1956, po których modyfikowano architekturę. Większość kaplic rozbudował lub wybudował od początku o. Innocenty Nycz.

W połowie XIX wieku właścicielką posiadłości tabularnej Pacław z Kalwarią była Karolina Łodyńska.

W 1900 na wzgórzu w pobliżu Pacławia zbudowano murowaną cerkiew greckokatolicką, która została zniszczona po wojnie. Oprócz tego w 1932 zbudowano drewnianą greckokatolicką kaplicę Świętego Serca oraz murowaną greckokatolicką kaplicę w 1936.

Cennym zabytkiem budownictwa jest położona poza obrębem fortalicji klasztornych zabudowa, która stanowiła bazę noclegową dla przybywających pątników. Zachowane do dziś budynki pochodzą w przeważającej części z II poł. XIX w. Wartość dawnego miasteczka Kalwaria Pacławska polega nie tylko na zachowanej w dużym procencie strukturze planu i drewnianej zabudowy, lecz także na kontekście otoczenia – krajobrazu, sąsiedztwa architektonicznego i przyrodniczego.

W bazylice znajduje się cudowny obraz Matki Boskiej Kalwaryjskiej. Jest on nieznanego autorstwa i początkowo znajdował się w klasztorze franciszkanów w Kamieńcu Podolskim, skąd został wyrzucony po zdobyciu przez Turków w 1672 roku i trafił w niejasnych (obrosłych legendą) okolicznościach do Kalwarii Pacławskiej najpóźniej do roku 1679. Wywieziony z miejscowego kościoła w 1944 roku obraz odnaleziono po przejściu frontu na przystanku kolejowym Libusza koło Gorlic.

Źródło: wikipedia.pl