Gmach Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie
Polska Akademia Umiejętności (w skrócie PAU, do 1919 pod nazwą Akademia Umiejętności, w skrócie AU) – instytucja naukowa mająca status stowarzyszenia, korporacja uczonych skupiająca elitę kadry naukowej.
Źródło: wikipedia.pl
Powstała w 1872 roku, w wyniku przekształcenia Towarzystwa Naukowego Krakowskiego. Oficjalna inauguracja działalności Akademii Umiejętności miała miejsce 7 maja 1873.
Główną siedzibą Akademii (PAU od 1919 roku) był i jest jej własny gmach w Krakowie przy ul. Sławkowskiej 17.
PAU była podzielona na 4 wydziały:
- Filologiczny
- Historyczno-Filozoficzny
- Matematyczno-Przyrodniczy
- Lekarski (od 1930)
Ogółem do 1952 PAU miała 676 członków krajowych i 264 zagranicznych. PAU organizowała doroczne posiedzenia członków oraz posiedzenia wydziałów. Ciężar prac badawczych i wydawniczych spoczywał na komisjach i komitetach, w których pracowali także uczeni niemający uprawnień członkowskich PAU:
np. Komisja do badania historii sztuki – gdzie udzielali się uczeni: Józef Łepkowski, Władysław Łuszczkiewicz, Marian Sokołowski.
W okresie zaborów instytucja prowadziła działalność wydawniczą. W latach 1905-1906 we współpracy z polską organizacją edukacyjną Macierz Polska wydała we Lwowie, Krakowie oraz Warszawie dwie edycje czterotomowej polskiej encyklopedii ogólnej pt. Encyklopedia podręczna ilustrowana. Z inicjatywy PAU w latach 1905-1923 wydano również 25-tomową Encyklopedię polską redagowaną przez członków oraz współpracowników tej organizacji.
Działalność naukową i w zakresie upowszechniania wiedzy PAU finansowała po części z dotacji państwowych, a po części z darowizn. Poza licznymi okazjonalnymi darowiznami zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania PAU miały zapisy dużych nieruchomości rolno-leśnych: Pawła Tyszkowskiego w 1920 r. (6 778 ha), Władysława Józefa Fedorowicza w 1922 r. (1492 ha) i arcyksięcia Karola Stefana Habsburga w 1924 r. (10 500 ha). Wśród tych ostatnich był m.in. doskonale prosperujący folwark w Lipowej koło Żywca (512,21 ha roli i 0,23 ha stawów rybnych) oraz wielkie gospodarstwo leśne w Zawoi, z którego w 1933 r. PAU wydzieliła obszar 642,22 ha na północnych stokach Babiej Góry, na których utworzony został „Rezerwat” – zaczątek dzisiejszego Babiogórskiego Parku Narodowego. Pomimo iż Akademia była stowarzyszeniem wyższej użyteczności publicznej, to z tytułu posiadanych majątków rolnych i leśnych płaciła podatki w pełnej wysokości.
Po II wojnie światowej niezależna od państwa instytucja naukowa była władzom wysoce niewygodna. W 1948 roku ogłosiły one zamiar powołania Polskiej Akademii Nauk, a wobec PAU zastosowano restrykcje: finansowe, cenzuralne, ograniczono jej kontakty z zagranicą, zablokowano wydawnictwa. Placówki badawcze, wydawnictwa, zbiory, pamiątki i majątek PAU zabrano i przekazano PAN.
W latach 1957–1958 uczeni podjęli próbę odtworzenia PAU, na co władze odpowiedziały powołaniem w Krakowie oddziału PAN. Odbudowę PAU umożliwiła dopiero zmiana ustroju w 1989 r. Odtworzyła ją grupa członków na podstawie dawnego statutu, z zachowaniem ciągłości organizacyjnej i odwołując się do tradycyjnych form działania.
Źródło: wikipedia.pl
