Park Strzelecki w Krakowie

Geneza
Park Strzelecki przy ulicy Lubicz jest trzecim z kolei ogrodem w historii krakowskiego Bractwa Kurkowego. Pierwszy teren służący do szkolenia we władaniu kuszą i strzelania położony był w okolicy poza Bramą Mikołajską, w przybliżeniu w rejonie kościoła św. Mikołaja. Funkcjonował on do roku 1794. Ambroży Grabowski w 1810 roku wspomniał również o istnieniu strzelnicy pomiędzy murami miejskimi z wejściem od wewnątrz Bramy Mikołajskiej. Druga potwierdzona lokalizacja ogrodu strzeleckiego wiąże się z ogrodami Pałacu Królewskiego w Łobzowie. W tamtym miejscu Bractwo wznowiło działalność w Wolnym Mieście Krakowie pod nazwą „Towarzystwo Strzeleckie Krakowskie”. Miejsce strzelań i ćwiczeń wyznaczył w Łobzowie Senat Rządzący Rzeczypospolitej Krakowskiej. Teren ten był wykorzystywany przez Towarzystwo Strzeleckie do ćwiczeń w latach 1832–1835. W pałacu znajdowała się oberża, natomiast strzelnica w ogrodzie, na której ćwiczenia odbywały się w niedziele. Ze względu na znaczne oddalenie od centrum Krakowa, strzelnica nie była licznie odwiedzana przez mieszkańców. W związku z powyższym postanowiono znaleźć bardziej dogodną lokalizację dla strzelnicy reaktywowanego Bractwa Kurkowego.

Okres powojenny i XXI wiek
W maju 1945 roku zarejestrowano po wojnie stowarzyszenie pod nazwą Towarzystwo Strzeleckie – Bractwo Kurkowe. Jednak wznowienie normalnej działalności Towarzystwa było niemożliwe z uwagi na odmowę zwrotu na rzecz Bractwa strzelnicy i budynku Celestatu z ogrodem. Pomimo tego 9 grudnia 1945 roku w Celestacie zwołano zebranie walne celem wybrania Prezydium i Rady Zawiadowczej oraz członków Komisji Kontrolującej. Niedługo później też, 7 marca 1946 roku, Krakowskie Towarzystwo Strzeleckie zostało ponownie rozwiązane. Decyzja ta została na krótko uchylona w związku z licznymi odwołaniami, lecz wkrótce, 28 czerwca 1951 roku, Bractwo zostało ponownie zlikwidowane. Hipotecznie Ogród Strzelecki wraz z budynkiem Celestatu zostały przepisane na Skarb Państwa. Wszelkie pamiątki i przedmioty o wartości historycznej, zabytkowej zostały przejęte 5 marca 1952 roku przez Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, dokumenty zaś przez Archiwum Wojewódzkie. Celestat natomiast został przez władze kwaterunkowe przyznany Klubowi Sportowemu „Kolejarz” (potem Klub Sportowy „Olsza”). W okresie tym pojawiały się koncepcje dotyczące zagospodarowania ogrodu wedle wytycznych obowiązującej ideologii. Towarzystwo otrzymało m.in. polecenie usunięcia pomników Zygmunta Augusta i Jana Sobieskiego z ogrodu w związku z zamiarem wybudowania skrzydła budynku w którym umieszczone zostało Muzeum im. Lenina, a skrzydło miało zostać zakończone pomnikiem Stalina. Nie chcąc wykonać tego polecenia, Bractwo przekazało obydwa pomniki miastu. W połowie lat 50. władze postanowiły do dwóch pomników dobudować trzeci – 16 października 1955 roku odsłonięto gipsową rzeźbę Lenina i Stalina, prowadzących ważną i serdeczną rozmowę, dar miasta Gorki, która szybko pokryła się antysowieckimi hasłami i niedługo zajmowała miejsce w parku, gdyż pewnej nocy w październiku 1956 roku w tajemniczych okolicznościach zniknęła.

8 czerwca 1957 roku Bractwo Kurkowe zostało ponownie zarejestrowane. W nawiązaniu do tradycji historycznych, przyjęto wówczas nazwę, niezmiennie od tego czasu obowiązującą – Towarzystwo Strzeleckie „Bractwo Kurkowe” w Krakowie. Podejmowano już wówczas pierwsze w okresie powojennym działania mające na celu kontynuowanie tradycyjnej działalności Towarzystwa, a także rewindykację jego majątku ruchomego i nieruchomego. 14 czerwca 1964 roku zorganizowano pierwsze po wojnie strzelanie o tytuł króla kurkowego, które odbyło się na stadionie Wisły Kraków. Odtąd Bractwo odbywało swoje zawody i ćwiczenia strzeleckie na wojskowych strzelnicach Krakowa. Około 1960 roku Park został w znaczny sposób przekształcony. W latach 1970–1975 rozebrano strzelnicę Bractwa Kurkowego. W latach 70. XX wieku zaczynały się uwidaczniać wieloletnie zaniedbania w ogrodzie i budynkach w nim się znajdujących. Zabytkowy budynek Celestatu od dawna nieremontowany, niszczał i popadał w ruinę. Zdewastowane były schody, balkon, stolarka, a mury pokrywał grzyb. Był wówczas częściowo wykorzystywany przez Klub Sportowy „Olsza” jako miejsce m.in. ćwiczeń gimnastycznych dzieci i młodzieży, lecz sala reprezentacyjna w Celestacie, pomimo że była wykorzystywana niekiedy w celach m.in. rozrywkowych, na co dzień z reguły stała pusta. Zdewastowana była w tych latach także infrastruktura w ogrodzie - połamane ławki, sprzęt na placu zabaw, brudna piaskownica, zniszczone oświetlenie i trawniki. Park w tym czasie był pozbawiony ogrodzenia, nie licząc odcinków żywopłotu od strony ulicy Zygmunta Augusta i siatki od ulicy Topolowej. W 1975 roku przeprowadzone zostały pewne prace porządkowe w północnej części parku, nie liczące się z historycznym i zabytkowym charakterem założenia, które zatarły dawne rozplanowanie. W tej części parku zbudowano pawilon gastronomiczny z piwem. Układ kompozycyjny ówczesnego Parku Strzeleckiego prof. Janusz Bogdanowski opisał jako rozbity na trzy części kompozycyjnie niespójne o różnym charakterze wskutek przekształceń z ubiegłych lat. Układ całości jako swobodny, krajobrazowy z fragmentami o śladach geometryzowanych wnętrz. 13 maja 1976 roku park wpisany został do rejestru zabytków.

W 1983 roku Celestat został ostatecznie przekazany Muzeum Historycznemu Miasta Krakowa. Rozpoczęły się trwające kilka lat prace remontowo-adaptacyjne budynku, prowadzone ze środków społecznych, które miały przygotować obiekt do zorganizowania w nim stałej ekspozycji strzeleckich pamiątek. W 1985 roku rozpoczęto rewaloryzację parku. Przewidywano wówczas odbudowanie muru od strony ulicy Bosackiej, wyeksponowanie dawnej fosy strzelniczej i budowę ogrodzenia. Park miał być strzeżony i zamykany na noc – jako, że poniekąd właśnie sąsiedztwo dworca kolejowego i działalność jego bywalców spowodowały dewastację parku. W lutym 1988 roku została wydana uchwała Rady Narodowej Miasta Krakowa, na mocy której rozszerzono perspektywiczny program ochrony i rewaloryzacji zabytków Krakowa o pięć zabytkowych parków, wśród których obok Plant, Parku Decjusza, ogrodu przy pałacu biskupów krakowskich na Prądniku Białym i ogrodu przy Dworze Łowczego przy ulicy Kościuszki znalazł się również Park Strzelecki. Dokument ten był precedensem, gdyż nigdy do tej pory nie finansowano z Funduszu Ochrony Zabytków porządkowania obiektów zieleni. Jeżeli były one odnawiane to tylko jako łączące się z remontowanym zabytkiem architektury. Park natomiast samodzielnie nie pojawiał się dotąd w dokumentacji jako przedmiot rewaloryzacji. W kwietniu 1991 roku, po przemianach ustrojowych Bractwo uzyskało unieważnienie decyzji o konfiskacie mienia z lat 50. XX wieku od ministra spraw wewnętrznych. Jeszcze 20 marca 1991 roku w Ogrodzie Strzeleckim, przy neogotyckim pałacyku Celestatu brakowało popiersia Marcina Oracewicza. Od 1997 roku na terenie ogrodu, w Celestacie działa oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, poświęcony kolekcji krakowskiego Towarzystwa Strzeleckiego, gromadząc i opracowując jego pamiątki. W czerwcu 2000 roku Park Strzelecki został przekazany przez Bractwo Kurkowe, które jest jego właścicielem w użyczenie gminie, początkowo na 10 lat. Koszty utrzymania terenu, remontów i napraw bieżących ponosi gmina miejska Kraków. W tym czasie z okazji podjęcia przez braci kurkowych inicjatywy ustawienia pomnika Jana Pawła II w Ogrodzie Strzeleckim cały park został uporządkowany i ogrodzony. W 2012 roku, po lewej stronie od wejścia do parku od strony skrzyżowania ulic Lubicz i Bosackiej, na południe od Celestatu odbudowano historyczny dom ogrodnika. Realizacja została ufundowana jako dar abdykacyjny na rzecz Krakowskiego Towarzystwa Strzeleckiego przez króla kurkowego z lat 2011/2012 Józefa Hojdę. Obecnie (2019) obiekt ten mieści fryzjernię i ma służyć wzmacnianiu budżetu ogrodu.

Źródło: wikipedia.pl