Mauzoleum Adama Żeromskiego w Nałęczowie
Mauzoleum znajduje się w centrum Nałęczowa na szczycie Armatniej Góry, ok. 200 m na pn. od Parku Zdrojowego. Zlokalizowane jest po wsch. stronie ul. S. Żeromskiego, w głębi obszernej ogrodzonej działki, na pn.- wsch. od „Chaty”.
Budowla wzniesiona z kamienia wapiennego, pokryta ceramiczną dachówką „holenderką” na prawie całej wysokości korpusu (oprócz frontu). Założona na planie ¾ koła ze ściętym frontem wzmocnionym parą ukośnych szkarp, z prostokątną niszą grobową z marmurowym sarkofagiem w absydzie flankowaną dwoma analogicznymi niszami. Nad jednoprzestrzennym wnętrzem sklepienie krzyżowo-żebrowe. Otwory okienne i drzwiowy zamknięte ostrołukowo. Drzwi drewniane, jednoskrzydłowe. Bryła zwarta zbliżona do stożka z prosto ściętą ścianą od zach. (stanowiącą trójkątną elewację) oraz o zróżnicowanej powierzchni pozostałych partii poprzez nieznaczne zróżnicowanie grubości muru tworzącej niewielkie, nakładające się na siebie uskokowo płaszczyzny. W górnej części od wsch. trójkątny szczyt. Partie pokryte dachówką przedzielone pasami muru – szerokim z arkadowym fryzem w dolnej strefie i wąskim przecinającym go na 2/3 wysokości oraz urozmaicone powiekami i trójkątnymi szczytami. W fasadzie ujętej w narożach parą masywnych szkarp, na osi ostrołukowo zamknięte drzwi, wyżej trzy świetliki w formie wąskich wydłużonych szczelin oraz romboidalne cofnięcie lica u szczytu.
W jednoprzestrzennym wnętrzu na osi sarkofag Adam Żeromskiego ze złoconym napisem na czarnej marmurowej płycie: „D.O.M. ś. p. Adam Żeromski, ur. dn. 5 września 1899 r. Warszawie, zgasł dn. 30 lipca 1918 w Nałęczowie. Boże przytul do łona jego czystą duszę”. Nad niszą znajduje się mały ołtarzyk i ostrołukowe okno z witrażem wykonanym według rysunku zmarłego chłopca.
Na terenie ogrodu po zachodniej stronie Mauzoleum Adama Żeromskiego stoi „Chata” Żeromskiego oraz studnia w stylu zakopiańskim zaprojektowane przez Jana Koszczyc – Witkiewicza. W otoczeniu Mauzoleum rosną okazałe dęby i świerki. Od ulicy prowadzi aleja obsadzona tujami. Wzdłuż zach. granicy działki rosną topole i buki a od pn. lipy. Całość ogrodzona jest siatką a od zach. płotem sztachetowym z furtką w stylu zakopiańskim także według projektu Witkiewicza.
Zabytek dostępny w godzinach pracy Muzeum.
Źródło: zabytek.pl
W 1918 r. po ciężkiej chorobie zmarł w Nałęczowie, w pracowni Stefana Żeromskiego, jego niespełna 19 letni syn Adam. Zrozpaczony ojciec postanowił w otaczającym ją ogrodzie wznieść Mauzoleum ku pamięci chłopca. Projekt stworzył przyjaciel pisarza architekt Jana Koszczyc – Witkiewicza (został nagrodzony srebrnym medalem w Paryżu na wystawie Art Deco w 1925 roku). W latach 1920 -1921 majster Piotra Łuka wniósł z kamienia wapiennego budowlę w kształci zbliżoną do stożka. Formą przypominała motyw piramidy lub namiot skauta, którym przez lata, mieszkając w Zakopanem, był Adam. Dnia 19.03.1922 roku z pobliskiego cmentarza parafialnego w Bochotnicy przeniesiono trumnę ze zwłokami chłopca, który spoczął w sarkofagu z czarnego marmuru ze złoconym napisem o następującej treści: „ś. p. Adam Żeromski, ur. dn. 5 września 1899 r. Warszawie, zgasł dn. 30 lipca 1918 w Nałęczowie. Boże przytul do łona jego czystą duszę.”
W pierwotnym zamyśle Mauzoleum było przeznaczone także dla Stefana Żeromskiego i jego żony Oktawii (matki Adama). Los jednak sprawił, ze ich ciała nie zostały tu nigdy złożone, a przeznaczone dla nich nisze pozostały puste do dziś. Poprzez realizację projektu Jana Koszczyc – Witkiewicza Żeromski dokonał swoistej sakralizacji ogrodu.
Źródło: zabytek.pl
