Bazylika Katedralna Podwyższenia Krzyża Świętego w Opolu

Bazylika Katedralna Podwyższenia Krzyża Świętego – rzymskokatolicki kościół parafialny, a także katedralny, zlokalizowany przy ulicy Katedralnej 2 w Opolu. Kościół należy do parafii Podwyższenia Krzyża Świętego w Opolu w dekanacie Opole, diecezji opolskiej. Dnia 3 kwietnia 1964 roku, pod numerem 763/64, świątynia została wpisana do rejestru zabytków województwa opolskiego.

Obecny kościół powstał w XV wieku w miejscu wcześniejszych z XI i XIII w. i był wielokrotnie przebudowywany. Dzięki wieżom o wysokości 73 metrów jest najwyższą budowlą w mieście. W świątyni znajduje się obraz Matki Boskiej Opolskiej, sprowadzony tu na stałe w 1702 r. z Piekar Śląskich.

Wygląd zewnętrzny

Katedra ma charakter gotycki, a jej wieże powstały w stylu neogotyckim. Została zbudowana z cegły, a w starszych fragmentach murów występuje wątek wendyjski. Całość przykryta jest spadzistym dachem, który w 1978 r. pokryto miedzią. Bryła kościoła ma długość 60,7 m, szerokość 26,5 m i wysokość 18 m. Wieże mają wysokość 73 m i są zwieńczone odrestaurowanymi w latach 2007–2008 hełmami i krzyżami.

Na obszar katedry prowadzi zabytkowa brama, na szczycie której przedstawiona jest scena ukrzyżowania Jezusa Chrystusa. Po prawej stronie na niższym stopniu umieszczono rzeźbę Edmunda Bojanowskiego z Gostynia, założyciela Zgromadzenia Sióstr Służebniczek Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej, natomiast po lewej stronie znajduje się rzeźba Alojzego Ligudy, ochrzczonego w opolskiej świątyni. W okolicy bramy znajduje się grób prałata Stefana Baldego, który był proboszczem tutejszej parafii w latach 1977–2003, do swojej śmierci.

13 grudnia 2011 roku, w 30. rocznicę wprowadzenia stanu wojennego, przed katedrą odsłonięty został pomnik Jerzego Popiełuszki. Został on ufundowany przez Zarząd Regionu NSZZ „Solidarność” Śląska Opolskiego. W rzeźbie znajduje się szkatułka z relikwiami II stopnia z szat księdza.

Do kościoła można wejść dwiema drogami: wejściem głównym i kruchtą południową. Drzwi główne zostały wykonane ze spiżu i zaprojektowane przez Adolfa Panitza. Trafiły one do świątyni w 1997 roku, w tysięczną rocznicę śmierci św. Wojciecha oraz 700-lecie parafii. Sceny umieszczone na drzwiach prezentują historię miasta i kościoła. Pojawiają się na nich także postacie świętych: Matka Boska Opolska, św. Anna, Piotr Apostoł, Paweł z Tarsu, Jadwiga Śląska, Jacek Odrowąż, Czesław Odrowąż, bł. Bronisława, Barbara z Nikomedii, św. Florian, Maksymilian Maria Kolbe, Edyta Stein, a także książę Jan II Dobry, Franciszek Jop, Jan Paweł II oraz arcybiskup Alfons Nossol. Górna część bramy przedstawia dzieło stworzenia. Nad wejściem do kruchty południowej znajduje się tympanon, również zaprojektowany przez Adolfa Panitza. Ukazane są na nim m.in.: Maryja z Dzieciątkiem oraz Jan Paweł II.

Wnętrze i wyposażenie katedry

Wnętrze katedry
Katedra składa się z trzech naw: głównej i dwóch bocznych, uzupełnionych półkolistym prezbiterium oraz dwiema bocznymi absydami. W prezbiterium znajdują się trzy późnobarokowe ołtarze. Ołtarz główny powstał w 1773 r. Wykonali go prawdopodobnie Włosi. Znajdująca się w centrum scena ukrzyżowania powstała jednak ponad sto lat później, w 1885 r. w Monachium. Po obu stronach tabernakulum umieszczono figury aniołów, natomiast u jego szczytu dostrzec można rzeźbę Baranka Paschalnego. Powyżej, w głównej części ołtarza przedstawiono scenę ukrzyżowania Jezusa na Golgocie. Chrystusowi towarzyszą Maryja, św. Jan oraz klęcząca Maria Magdalena. Po obu stronach, na konsolach, spoczywają figury Apostołów: św. Piotra, który trzyma w ręku klucz, oraz Pawła z Tarsu, obejmującego księgę. Na samym szczycie ołtarza autorzy przedstawili Trójcę Świętą w otoczeniu aniołów. Ołtarz główny uzupełniają dwa stiukowe ołtarze boczne: św. Józefa i św. Urbana.

W jednej z bocznych absyd znajduje się barokowy ołtarz Trójcy Świętej. Powstał on w 1652 r. i jest najstarszy w kościele. Ma on pięć metrów wysokości, a wykonano go z polichromowanego drewna. Charakterystyczne są także bogate złocenia. Dawniej stał on w kaplicy Piastowskiej, jednak po pożarze, z którego udało się go uratować, został przeniesiony do kaplicy św. Jadwigi. Od 1964 r. przebywa w obecnym miejscu. W centralnej części ołtarza znajduje się obraz przedstawiający Boga Ojca, Syna Bożego oraz towarzyszącego im pod postacią gołębicy Ducha Świętego. Powyżej umieszczono wizerunek św. Judy Tadeusza. Po lewej stronie, na ścianie, umieszczono dwa epitafia. Pierwsze z nich, epitafium Małgorzaty Schreiber, pochodzi z 1627 roku i przedstawia Jezusa, a napis na nim głosi: „Jest to pomnik miłości małżeńskiej, który wystawił opolski Patrycjusz i Obywatel Grzegorz”. Kolejne, znajdujące się dalej od ołtarza zostało poświęcone ks. Janowi z Półwsi, który był kustoszem kolegiaty. Został on pochowany w podziemiach kościoła. Na epitafium widnieje napis: „Tu spoczywa Jan, Pan dziedziczny Półwsi, kustosz tej świątyni. Módlcie się za niego i za jego ojca Mikołaja 1557 r.” Pomiędzy ołtarzem a kaplicą św. Jadwigi umieszczone są jeszcze dwie tablice. Epitafium Wacława Czibulki z XVI w. jest płytą nagrobną, na której do czasów dzisiejszych przetrwał jedynie fragment napisu: „Szlachetny Pan Wacław (…) ibulka z (…) ultowicz dziedzic”. Epitafium Jerzego Skopka, dawnego kustosza kolegiaty, pochodzi z 1630 r. i upamiętnia rodziców księdza, Baltazara i Helenę.

W drugiej z bocznych absyd stoi ołtarz z obrazem Matki Boskiej Opolskiej, przewieziony tu z Piekar Śląskich na przełomie XVII i XVIII wieku, ukoronowany w 1983 r. przez papieża Jana Pawła II. Po obu stronach obrazu umieszczono anioły, a u jego szczytu znajduje się wizerunek Boga Ojca w towarzystwie aniołów. Ołtarz otaczają gabloty z darami wotywnymi, składanymi w podzięce za wysłuchanie modlitwy. Po lewej od strony ołtarza umieszczono epitafium biskupa Franciszka Jopa, pierwszego ordynariusza opolskiego. Tablica przedstawia samego księdza. Została wykonana przez opolskiego rzeźbiarza, A. Panitza.

W południowym fragmencie katedry znajduje się Kaplica Piastowska, zbudowana na przełomie XV i XVI wieku. W jej centralnej części umieszczono nagrobek Jana Dobrego, ostatniego z opolskiej linii Piastów, który sfinansował budowę dawnej Kolegiaty św. Krzyża, a dzisiejszej katedry. Zmarł on w 1532 r. i został pochowany w kościele, w nawie głównej. W II połowie XVI w. wzniesiono mu marmurowy sarkofag. W 1998 r. dokonano ekshumacji księcia, a rok później przeniesiono jego szczątki do obecnego miejsca spoczynku. Nagrobek przedstawia zmarłego Jana Dobrego. U jego stóp znajduje się herb Piastów Opolskich, przedstawiający orła z rozpostartymi skrzydłami. Ponad nagrobkiem znajduje się epitafium Jana Dobrego, wykonane w stylu renesansowym w czerwonym marmurze. Przedstawia ono herb Piastów Opolskich z nałożonym na niego hełmem, z którego rozchodzą się labry, otaczające tarczę herbu. Poniżej widnieje napis w łacinie, który po przetłumaczeniu na język polski głosi: „27 marca 1532 roku zmarł wielmożny i sławny książę Jan, ostatni książę śląski w Opolu, Głogówku i Raciborzu wielce pobożny i szczodrobliwy wobec Boga i ludzi. Amen.” Po obu stronach epitafium umieszczono flagi Polski i Opola.

Naprzeciw nagrobka Jana Dobrego zlokalizowano późnogotycki tryptyk z 1519 r., sprowadzony do katedry z Kostowa w 1965 r. W 2008 r. poddany został konserwacji. W centralnej części tryptyku znajdują się figury Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz św. Barbary i św. Katarzyny. Na awersie skrzydeł widnieją obrazy św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty, natomiast rewers stanowią wizerunki św. Piotra i św. Pawła. Po lewej od strony tryptyku umieszczono epitafium ks. dz. Jerzego Stefecjusza, pochowanego w podziemiach świątyni. Innym obiektem w Kaplicy Piastowskiej jest popiersie Jana Pawła II, wykonane przez Holendra Gustina Kesera.

Na ścianie zachodniej kaplicy umieszczono tablicę w hołdzie powstańcom śląskim i patriotom, na której czytamy: „W 75. rocznicę III Powstania Śląskiego 1921, żołnierze Armii Krajowej i społeczeństwo Opolszczyzny – 1996. W hołdzie ludowi śląskiemu za zachowanie mowy, wiary i przywiązania do polskiej macierzy”. Tablicę zwieńcza orzeł w koronie. Po drugiej stronie nagrobka Jana Dobrego, na ścianie umieszczono także tablicę upamiętniającą Tadeusza Podkówkę, jak czytamy: „(…) wybitny leśnik, naukowiec i wynalazca, niestrudzony orędownik sprawy katyńskiej (…)”, a także urny upamiętniające ofiary zbrodni katyńskiej z prośbą do Maryi o wspomożenie w modlitwach za nie. Na ścianie południowej widnieje tablica dziękczynna związku NSZZ „Solidarność” z 2010 r. Na ścianie północnej oglądamy natomiast drzewo genealogiczne Piastów opolskich. Całość uzupełniają dwa barwne witraże, przedstawiające zabytki Opola, m.in.: katedrę, Ratusz i Wieżę Piastowską.

Po przeciwnej stronie kościoła w stosunku do Kaplicy Piastowskiej znajduje się Kaplica św. Jadwigi. Stoi tu ołtarz św. Jadwigi, przeniesiony w 1966 r. z nawy głównej. Umieszczone na nim trzy figury przedstawiają św. Jadwigę (w środku), bł. Czesława (z prawej) oraz św. Jacka (z lewej). Całość uzupełnia Obraz Miłosiernego Jezusa, z którego serca wypływa krew i woda, a także wizerunek św. Faustyny Kowalskiej. W centralnej części kaplicy stoi natomiast chrzcielnica z 1850 r., na której szczycie przedstawiono scenę chrztu Jezusa w Jordanie. Powyżej widoczne są witraże projektu Zawadzkiego z 1963 r.

Kolejną kaplicą jest znajdująca się w północnej części kościoła Kaplica św. Anny. Stoi tutaj ołtarz z obrazem autorstwa Franciszka Backera, przedstawiający św. Annę z Jezusem Chrystusem. U wejścia do kaplicy, na ścianie, umieszczono epitafium Doroty Jędrzyczki, przedstawiające małżeństwo klęczące pod Krzyżem. Napis powyżej głosi: „Pomnik ten postawił szanowny i zasłużony Joachim Jędrzyczka, obywatel i patrycjusz Opola, swej pobożnej i uczciwej małżonce Dorocie, pochodzącej ze szlachetnego rodu Zubrzyckich, na dowód wdzięczności. Zmarła pobożnie w grudniu roku 1574 w prawdziwej wierze i po wezwaniu Syna Bożego”.

W wnęce w zachodniej części katedry znajduje się zabytkowa, gotycka chrzcielnica z XIV wieku, najstarszy zabytek w świątyni, wykonany z piaskowca i wapienia. Około roku 1850 została ona zakopana w okolicy probostwa. Przypadkowo odkryto ją w latach 60. XX wieku. Za chrzcielnicą znajduje się witraż, przedstawiający św. Karola Boromeusza i św. Teodora.

W świątyni charakterystyczne są także dwie ambony. Starsza z nich, wykonana w stylu renesansowym, znajduje się bliżej ołtarza. Sprowadzono ją Głuchołaz. Druga z nich, położona bliżej centrum kościoła, została wykonana w stylu klasycystycznym przez Jana Echtera w 1805 r. W czasie prac remontowych, na nowo nałożonych tynkach St. Szmuc stworzył techniką sgraffitową sceny religijne: odnalezienie Krzyża Świętego, problem z ustaleniem jego autentyczności oraz przywrócenie do zdrowia chorego, poprzez dotknięcie go Krzyżem.

Organy
Początki obecnych organów w opolskiej katedrze sięgają roku 1898, kiedy to firma Schlag und Söhne ze Świdnicy zbudowała 2-manuałowy, instrument dysponujący 34 głosami o trakturze pneumatycznej. Prospekt oraz szafa tych organów zachowały się do dnia dzisiejszego (z tym że szafa obecnie jest bardziej wysunięta do przodu). Warto wspomnieć, iż stół gry był wbudowany w cokół szafy organowej. Obecnie w miejsce dawnej szafki gry są wmontowane drzwi, którymi można wejść do wnętrza instrumentu. W roku 1941, z inicjatywy ówczesnego proboszcza ks. prałata Józefa Kubisa, firma Rieger z Jägerndorfu gruntownie przebudowała i rozbudowała instrument do 59 głosów. Staraniem ówczesnego proboszcza, ks. prałata Stefana Baldego odrestaurowano instrument oraz dobudowano 3 głosy obsługujące trąbki hiszpańskie, zasilane osobną dmuchawą, a znajdujące się w lewej bocznej nawie (patrząc od ołtarza). Jako ciekawostkę warto dodać, że trąbki te znajdują się w pozycji wertykalnej z gierowanymi roztrąbami. Poza dobudową trąbek zmieniono w niewielkiej części dyspozycję III manuału, nadając jej bardziej uniwersalny charakter brzmieniowy. Organy w opolskiej katedrze Świętego Krzyża wpisane są do międzynarodowego rejestru instrumentów o wyjątkowych walorach brzmieniowych.

Dzwony
Początkowo Biskup Franciszek Jop starał się odnaleźć i sprowadzić do Opola dawne dzwony skradzione w czasie wojny. Po bezskutecznym poszukiwaniu w 1960 roku postanowiono zakupić komplet nowych dzwonów. Najmniejszy dzwon to jedyny i najstarszy zachowany dzwon ze starego zestawu. Największy dzwon katedry - Urban to jeden z największych dzwonów Województwa Opolskiego.

Matka Boska Opolska

W jednym z bocznych ołtarzy znajduje się obraz Matki Boskiej Opolskiej. Został on namalowany na lipowej desce przez nieznanego artystę w latach 1480–1500. Obraz ukazuje Maryję, trzymającą na lewym ramieniu Dzieciątko Jezus. W prawej ręce trzyma jabłko, a głowę lekko pochyla w kierunku syna. Jezus natomiast patrzy w kierunku matki, prawą rękę unosząc w geście błogosławieństwa, a lewą trzymając Pismo Święte. Dzieło opisane jest w kronice ojców jezuitów:

(…) zda się jakoby ta Matka przedziwna oczyma Swymi na każdego patrzy, a choćby i tysiące było przytomnych, każdy z nich sądzi, że Matka Jezusa na niego samego Swym macierzyńskim okiem spogląda.

Obraz pochodzi z Piekar Śląskich. W 1680 r. wywieziono go do Pragi, gdzie wybuchła zaraza. Niedługo po powrocie do Piekar Śląskich, obraz został przewieziony przez jezuitów do Opola, z powodu obaw przed najazdem tureckim. W Piekarach Śląskich pozostała kopia obrazu. Po zażegnaniu niebezpieczeństwa Madonna powróciła do piekarskiej świątyni, jednak w 1702 r. ponownie znalazła się w Opolu, ze względu na III wojnę północną. W 1813 r. wizerunek Maryi trafił do opolskiego kościoła p.w. Świętego Krzyża, gdzie jest do dziś. W następnych latach kult obrazu rozwijał się dalej. 21 czerwca 1983 r. na Górze Świętej Anny, kilkadziesiąt kilometrów na południowy wschód od Opola, papież Jan Paweł II ozdobił dzieło srebrno-złotą koroną.

Źródło: wikipedia.pl