Dawny cmentarz ewangelicki w Przeroślu
Przerośl - uroczysko, dawna miejscowość w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Pisz.
Dawna wieś – osada służebna, dobra wolnych (wcześniej jako Przerośl – „zu Przerosla”). Osada powstała w ramach kolonizacji Wielkiej Puszczy w komturstwie piskim. Wcześniej był to obszar Galindii.
Wieś ziemiańska, dobra służebne w posiadaniu drobnego rycerstwa (tak zwani wolni, ziemianie w języku staropolskim), z obowiązkiem służby rycerskiej (zbrojnej).
Osada lokowana w 1562 r., kiedy to książę Albrecht nadał Abrahamowi Lautterschkowi, jeden łan niejakiemu Wojtkowi Przyrośli (ale tylko na czas jego życia). Nazwa okolicy i pierwotna nazwa osady Przyrośl najprawdopodobniej wzięła się od pierwszego właściciela. Dobra Wojtka znajdowały się po drugiej stronie jeziora w stosunku do osady Sowiróg i znajdowały się przy książęcej budzie myśliwskiej zwanej Przyrośl. W 1579 r. dokumenty odnotowywały tylko budę myśliwską w Przyrośli (dawny majątek Wojtka już nie istniał). Osada należała parafii w Piszu.
W serwisie www.meyersgaz.org jako Przyroscheln, na mapie z początku XX w., zaznaczono kilkanaście budynków, populacja 137 osób.
Na zdjęciach satelitarnych z początku XXI w. w miejscu wsi jest las.
Źródło: wikipedia.pl
Na terenie Nadleśnictwa Pisz funkcjonowało do końca lat 40. XX wieku około 30 mazurskich wsi. Zostały one założone w okresie od XV do XIX wieku, tj. zarówno w czasie działalności krzyżackiej, jak i pruskiej (od 1525 r.). Wspomniane jednostki osadnicze zostały rozszabrowane w trakcie kilku lat po II Wojnie Światowej przez ludność napływową. Dodatkowo w niektórych przypadkach część pozostałych murowanych budynków zleciły rozebrać miejscowe władze. Do dzisiaj, w spisie miejscowości w Urzędzie Miasta Pisza zachowały się nazwy jedynie 9 spośród 30 wspomnianych wsi.
Po osadach zachowały się nieużytkowane cmentarze ewangelickie, pojedyncze podmurówki domów, starodrzew (np. dąb wyznaczający niegdyś centrum wsi Sowiróg) i pozostałości urządzeń hydrotechnicznych huty żelaza w Wądołku. Pewnym ewenementem jest zachowana podwójna aleja lipowa prowadząca do nieistniejącej wsi Bagieńskie. Istotną kwestią jest również podjęta przez władze decyzja, dotycząca zalesienia gruntów po rozszabrowanych wsiach. Stało się to głównie w latach 60. i 70. XX wieku. W ten sposób cmentarze, które wcześniej funkcjonowały w krajobrazie otwartym, znalazły się w większości na obszarach leśnych. W 2014 r. wszystkie, tj. 46 cmentarzy, na obszarze Nadleśnictwa Pisz zostało zinwentaryzowanych. Jest to największa liczba nieużytkowanych cmentarzy znajdująca się na terenie jednego nadleśnictwa w województwie warmińsko-mazurskim.
Zachowanie części cmentarzy, w połączeniu z dużymi walorami środowiska przyrodniczego stanowi o ich atrakcyjności. Ponadto są one położone na terenie Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Mazurskie" (utworzonego w 2002 r.). Jego północno-wschodnią część stanowi Mazurski Park Krajobrazowy, z największym poziomem jeziorności w Polsce, wynoszącym 30%.
Osadnictwo na tym obszarze zostało dobrze opisane. Pierwsze artykuły o nim pochodzą z lat 90. XX w. Dotyczyły one najbardziej znanych wsi, tj. Sowirogu i Wądołka (czasopismo Znad Pisy). Spośród publikacji naukowych należy głównie wymienić książkę Maciejewskiej (1995 r.) i Białuńskiego (2002 r.). Najpełniejszy opis zaginionych wsi zamieszczono w artykułach K. Worobca, które ukazały się w 2014 r. w Gazecie Piskiej.
Źródło: pisz.bialystok.lasy.gov.pl
