Opuszczona wioska Sowiróg w Puszczy Piskiej
Sowiróg (Sowirog, niem. Loterswalde) – uroczysko; dawna miejscowość w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Ruciane-Nida.
Wieś powstała w ramach kolonizacji Wielkiej Puszczy w komturstwie piskim. Wcześniej był to obszar Galindii. Wieś ziemiańska, dobra służebne w posiadaniu drobnego rycerstwa (tak zwani wolni, ziemianie w języku staropolskim), z obowiązkiem służby rycerskiej (zbrojnej). W XV w. w dokumentach wymieniana pod nazwą Sobiroch oraz prawdopodobnie także pod nazwą Weiroch.
Wieś lokowana w 1563 r. nad Jeziorem Nidzkim (w miejscu osady bartnej), kiedy to książę Albrecht nadał Abrahamowi Lautterschkowi, strzelcowi i borowemu książęcemu w okręgu piskim, około 4-5 łanów na prawie chełmińskim w okolicy zwanej Przyrosla. Nieco wcześniej, w 1562 r., w pobliżu nadanie na jeden łan otrzymał Wojtek Przyrośla (ale tylko na czas jego życia). Nazwa okolicy i pierwotna nazwa osady Przyrośl najprawdopodobniej wzięła się od właśnie od niego jako pierwszego właściciela. Dobra Wojtka znajdowały się po drugiej stronie jeziora w stosunku do osady Sowiróg, przy książęcej budzie myśliwskiej zwanej Przyrośl. W 1579 r. dokumenty odnotowały tylko ową budę, z czego wynika, że dawny majątek Wojtka już nie istniał. Osada Sowiróg należała do parafii w Piszu.
Wieś Sowiróg znana jest z powieści Ernsta Wiecherta „Dzieci Jerominów”. W 1939 r. wieś liczyła 169 mieszkańców. Po drugiej wojnie światowej ocalało 10 budynków i murowana szkoła. Ostatni mieszkańcy wyjechali w 1948 r. do Niemiec. W 1949 r. ocalałe budynki rozebrano. Jedynymi śladami po dawnej wsi są widoczne fundamenty, pozostałości dawnego cmentarza, stare drzewa owocowe i roślinność ruderalna.
Źródło: wikipedia.pl
Na terenie Nadleśnictwa Pisz funkcjonowało do końca lat 40. XX wieku około 30 mazurskich wsi. Zostały one założone w okresie od XV do XIX wieku, tj. zarówno w czasie działalności krzyżackiej, jak i pruskiej (od 1525 r.). Wspomniane jednostki osadnicze zostały rozszabrowane w trakcie kilku lat po II Wojnie Światowej przez ludność napływową. Dodatkowo w niektórych przypadkach część pozostałych murowanych budynków zleciły rozebrać miejscowe władze. Do dzisiaj, w spisie miejscowości w Urzędzie Miasta Pisza zachowały się nazwy jedynie 9 spośród 30 wspomnianych wsi.
Po osadach zachowały się nieużytkowane cmentarze ewangelickie, pojedyncze podmurówki domów, starodrzew (np. dąb wyznaczający niegdyś centrum wsi Sowiróg) i pozostałości urządzeń hydrotechnicznych huty żelaza w Wądołku. Pewnym ewenementem jest zachowana podwójna aleja lipowa prowadząca do nieistniejącej wsi Bagieńskie. Istotną kwestią jest również podjęta przez władze decyzja, dotycząca zalesienia gruntów po rozszabrowanych wsiach. Stało się to głównie w latach 60. i 70. XX wieku. W ten sposób cmentarze, które wcześniej funkcjonowały w krajobrazie otwartym, znalazły się w większości na obszarach leśnych. W 2014 r. wszystkie, tj. 46 cmentarzy, na obszarze Nadleśnictwa Pisz zostało zinwentaryzowanych. Jest to największa liczba nieużytkowanych cmentarzy znajdująca się na terenie jednego nadleśnictwa w województwie warmińsko-mazurskim.
Zachowanie części cmentarzy, w połączeniu z dużymi walorami środowiska przyrodniczego stanowi o ich atrakcyjności. Ponadto są one położone na terenie Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Mazurskie" (utworzonego w 2002 r.). Jego północno-wschodnią część stanowi Mazurski Park Krajobrazowy, z największym poziomem jeziorności w Polsce, wynoszącym 30%.
Osadnictwo na tym obszarze zostało dobrze opisane. Pierwsze artykuły o nim pochodzą z lat 90. XX w. Dotyczyły one najbardziej znanych wsi, tj. Sowirogu i Wądołka (czasopismo Znad Pisy). Spośród publikacji naukowych należy głównie wymienić książkę Maciejewskiej (1995 r.) i Białuńskiego (2002 r.). Najpełniejszy opis zaginionych wsi zamieszczono w artykułach K. Worobca, które ukazały się w 2014 r. w Gazecie Piskiej.
Źródło: pisz.bialystok.lasy.gov.pl
