Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Rumi

Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Rumi (Rumska fara) – świątynia wybudowana w latach 1913-1918 w stylu neorenesansowym, orientowana, z wysoką wieżą od zachodu. Wyposażenie kościoła stanowią neobarokowe ołtarze i ambona oraz barokowe elementy przeniesione ze starego kościoła Krzyża Świętego, zniszczonego po 1945 roku. Obiekt mieści się przy ulicy Kościelnej 20. Obecnie należy do zakonu salezjanów.

Kościół parafialny pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego usytuowany jest w północno-zachodniej części Rumi, przy ulicy Kościelnej 20, w niedalekim sąsiedztwie skrzyżowania ulic Dębogórskiej z ulicą Starowiejską i I Dywizji Wojska Polskiego (rondo Jana Pawła II). Teren kościoła ogrodzony jest betonowym murem. Na terenie kościoła znajduje się kapliczka św. Jana Nepomucena (patrona Starej Rumi) i dwa krzyże: jeden drewniany drugi betonowy. Wokół kościoła rosną drzewa mające wartość już zabytkową.

Kościół neorenesansowy typu bazylikowego, trzynawowy z transeptem, wzniesiony na planie krzyża łacińskiego, ma nawę środkową znacznie szerszą i wyższą od naw bocznych. Kościół został zbudowany z cegły pokrytej szarą elewacją tynkową. W nawie głównej znajduje się wejście główne do kościoła z kruchtą oddzielaną od kościoła drzwiami skrzydłowymi. Nad kruchtą znajduje się chór i organy. Po obu stronach nawy głównej znajdują się filary podpierające zwieńczenie konstrukcji dachowej pokrytej blachą miedzianą (1992-1994). Pomiędzy nimi a ścianą boczną są wąskie i niskie nawy boczne z wzdłużnymi ławkami przyściennymi. Do tych ganków prowadzą boczne drzwi wejściowe. W ramionach transeptu znajdują się boczne ołtarze. Wieża kościelna wznosi się nad głównym wejściem. Schody prowadzące na chór i do wieży kościelnej znajdują się przy prawym bocznym wejściu do kościoła. Wejście do zakrystii usytuowane jest po lewej stronie prezbiterium. W 1994 r. przy ścianie wschodniej kościoła za prezbiterium dobudowano przybudówkę, przeznaczoną głównie na pomieszczenia i garderobę dla ministrantów. Wejście do niej znajduje się w zakrystii. Długość świątyni z kruchtą wejściową wynosi 37 m, szerokość 16 m i wysokość ok. 8 m.

Prezbiterium
Podstawowym elementem wyposażenia prezbiterium jest ołtarz główny wykonany w stylu barokowym, bogato zdobiony, z obrazem przedstawiającym Chrystusa Ukrzyżowanego. Obok krzyża stoją: Matka Boska, Maria Magdalena i św. Jan Apostoł. Po obu jego stronach umieszczone są figury przedstawiające św. Krzysztofa i św. Antoniego. W górnej części ołtarza znajduje się wizerunek twarzy Chrystusa na chuście św. Weroniki (Veraicon), a w dolnej części bogato zdobione tabernakulum ze złotymi elementami. W prezbiterium po lewej stronie namalowany jest obraz przedstawiający Wizję cesarza Konstantyna Wielkiego, na którym głównym elementem jest krzyż na niebie, wraz z napisem W tym znaku zwyciężysz. Z kolei po prawej stronie znajduje się obraz przedstawiający Znalezienie i adorację Krzyża Świętego przez cesarzową Helenę. Owalny obraz sufitowy przedstawia Moment ustanowienia Eucharystii, czyli Ostatnią Wieczerzę. W lewym rogu prezbiterium, przy nawie głównej i drzwiach do zakrystii znajduje się bogato zdobiona ambona, na której znajdują się symboliczne postacie przedstawiające czterech ewangelistów – Jana, Marka, Mateusza i Łukasza. Podłoga prezbiterium, wykonana z prostokątnych płyt granitowych, jest podwyższona o trzy stopnie w stosunku do podłogi nawy głównej.

Nawa główna
Ściany boczne (nad filarami) zdobią malowidła przedstawiające głównie sceny z Nowego Testamentu. Jedynie malowidła przylegające do chóru są związane z początkami dziejów Polski. Malowidła sufitowe przedstawiają sceny związane z Opatrznością Bożą. Ukazane jest Stworzenie Świata, Wygnanie z Raju, Nadanie Dziesięciu Przykazań i Zwiastowanie Pańskie. Na skrzyżowaniu naw znajduje się scena alegoryczna przedstawiająca ludzkie postacie z krzyżami podążające za cierpiącym Chrystusem. Warto zaznaczyć, że wśród tych postaci artysta przedstawił również osobę ks. proboszcza Jana Cybulskiego i siostrę zmartwychwstankę Anastazję Labudę.

Transept i nawy boczne
W transepcie znajdują się ołtarze boczne wykonane w stylu barokowym.

Lewe ramię transeptu, wraz z ołtarzem i malowidłami ściennymi poświęcone jest Sercu Pana Jezusa. Malowidła przedstawiają między innymi: Chrystusa i św. Małgorzatę Marię Alacoque, Chrystusa błogosławiącego dzieci, Pozwólcie dzieciom przyjść do mnie, a na suficie Chrystusa przebaczającego jawnogrzesznicy i Uzdrowienie paralityka. Ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa w tej części transeptu został przeniesiony tutaj ze starego kościoła. Znajduje się w nim obraz Serca Jezusowego, a w górnej części postać św. Stanisława Kostki. Natomiast wokół głównego obrazu ołtarza usytuowane są cztery owalne wizerunki świętych: św. Marii Goretti, św. Judy Tadeusza, św. Barbary i św. Piusa X.

Natomiast malowidła w prawym ramieniu transeptu przedstawiają Salezjańskie Niebo i Św. Jana Bosko jako apostoła spowiedzi, a na suficie Sen św. Jana Bosko i Jan Bosko naucza kolegów katechizmu. W ołtarzu prawej nawy znajduje się obraz NMP Wspomożenia Wiernych, a w górnej części postać św. Józefa – cieśli. U dołu głównego obrazu namalowany został widok zewnętrzny kościoła wraz z wieżyczką. Z prawej strony ołtarza znajduje się figura Matki Boskiej Fatimskiej, a z lewej drewniana chrzcielnica z wizerunkiem Pana Jezusa.

Na wschodniej ścianie w tej części transeptu wiszą obrazy przedstawiające Chrystusa Miłosiernego i bł. Jana Pawła II, a także pozłacana, ozdobiona motywami roślinnymi przeszklona kaseta, w której przechowywane są relikwie: św. Krzyża, św. Jana Bosko i św. Faustyny Kowalskiej. Z tyłu kościoła, a po lewej stronie nawy bocznej, znajduje się figura przedstawiająca św. Antoniego Padewskiego, natomiast w prawej nawie – figura przedstawiająca św. Józefa.

W nawach bocznych znajduje się ponadto bogato zdobiona galeria Drogi Krzyżowej i 4 drewniane konfesjonały. W kościele ustawiono na stałe 40 drewnianych ławek i kilka bocznych (w tym przenośnych). Posadzka pod głównymi ławkami jest drewniana, natomiast pod bocznymi ławkami i gankiem, wyłożona jest, podobnie jak w prezbiterium, prostokątnymi płytkami granitowymi.

Chór
Chór usytuowany jest nad wejściem głównym do kościoła i kruchtą. Od strony nawy głównej jest ograniczony pięknie rzeźbioną i zdobioną ścianką przednią. Podłoga lekko wznosi się ku górze i takie same jest położenie ławek (ruchomych, nie przytwierdzonych do podłogi). W tylnej części chóru znajduje się wyżej usytuowane stanowisko organisty i wysokie piszczałki organowe.

Organy
Organy w kościele parafialnym zostały zamontowane w 1918r., choć wykonane zostały w 1915 r. przez zakład organmistrzowski Eduard Wittek, Elbing (Elbląg). Pierwotnie były organami o trakturze pneumatycznej i z 15 głosami, obecnie mają 19 głosów. W 2009 przeszły generalny remont. Nazwy głosów, kopulacji i przełączników zachowano oryginalne – część w języku polskim, część w niemieckim.

Witraże
W tylnej ścianie prezbiterium nad ołtarzem znajdują się dwa, stosunkowo niskie, okna witrażowe, przedstawiające początek i koniec Męki Pańskiej. Na lewym witrażu widać Chrystusa w Ogrójcu, a na prawym Pietę. Witraże te wykonano w latach 50. XX w. według projektu Mariana Schwartza. W nawach poprzecznych znajdowały się po dwa wysokie witraże. Były one darem mieszkańców Rumi, (o czym mówiły napisy u dołu witraży), a zaprojektowane i wykonane zostały w okresie powojennym w latach 50. Projektantem był prof. Marian Schwartz z Obrzycka, a wykonawcą Stanisław Powalisz z Poznania. Witraże lewej nawy poprzecznej przedstawiały Narodzenie Pana Jezusa oraz Chrystusa Króla, a witraże prawej nawy przedstawiały Świętego Jana Bosko i Matkę Boską Królową Polski.

Ze względu na zły stan techniczny wcześniejszych witraży w latach 1992-1994 wykonano z polecenia ks. prob. Ireneusza Trzeszczaka nowe witraże. Znajdują się one w tym samym miejscu, co poprzednie. Projektantem nowych witraży był prof. ks. Tadeusz Furdyna SDB, a wykonawcą ks. Tadeusz Żurawski SDB. Witraże lewej nawy przedstawiają Wizerunek ukrzyżowanego Jezusa Chrystusa, Świętego Wojciecha, Powrót syna marnotrawnego i Chrystusa Miłosiernego, a witraże prawej nawy przedstawiają NMP Wspomożenia Wiernych, Świętego Jana Bosko, Matkę Boską Częstochowską i Papieża Jana Pawła II w objęciach prymasa Wyszyńskiego. Poza tym, w niskich gankach bocznych znajdują się okna wykonane ze szkła katedralnego, a nad filarami i ponad gankami bocznymi znajdują się okna owalne, również ze szkła katedralnego. Nad głównym wejściem do kościoła znajduje się witraż przedstawiający Opatrzność Bożą.

Wieża kościelna – dzwony
Dawny kościół św.Krzyża nie posiadał wieży kościelnej, a dzwon wisiał w przykościelnej drewnianej dzwonnicy. Najprawdopodobniej został przeniesiony do wieży, o przekroju prostokątnym nowo budującego się kościoła, w którym zawieszono cztery różnej wielkości dzwony. Przedwojenny ordynariusz Diecezji Chełmińskiej, ks. bp. Stanisław Okoniewski w kronice z 1928 r. pisał, iż w kościele św. Krzyża znajduje się dzwon z napisem gotyckim w dialekcie niderlandzkim z roku 1530. Byłby to najcenniejszy zabytek na wyposażeniu kościelnym. Niestety, nie ma go wśród dzwonów aktualnie zawieszonych na wieży i nieznane są jego losy.

Podczas II wojny światowej trzy spośród czterech dzwonów Niemcy zarekwirowali na cele wojenne i praktycznie ślad po nich zaginął. Najprawdopodobniej wśród nich był również wyżej wspomniany dzwon.

Ocalał dzwon wiszący obecnie po zachodniej stronie wieży od ulicy Kościelnej. Pod względem wielkości jest on drugim, a jego interesujące losy w pewnej mierze można odczytać z reliefów. Są na nim dwa napisy: jeden w języku niemieckim, a drugi w łacińskim. Pierwszy napis objaśnia pochodzenie dzwonu. Został on odlany przez Johna Mayera w Gdańsku w 1820 roku. Tłumaczenie napisu w języku łacińskim brzmi: Straszna wojna mnie zniszczyła. Na nowo wzbudzono mnie w Roku Pańskim 1927. Oprócz tych napisów na dzwonie umieszczono reliefy z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej i Świętego Jana pod krzyżem Chrystusowym. Z napisów można wysnuć wniosek, iż do kościoła św. Krzyża trafił on już po konsekracji. Najprawdopodobniej uszkodzony podczas I wojny światowej, został zakupiony i oddany do regeneracji w odlewni braci Felczyńskich w Kałuszu (emblemat ludwisarni na dzwonie). Z pewnością stamtąd pochodzi napis łaciński i być może oba rysunki na dzwonie.

Interesujący jest również najmniejszy z dzwonów, usytuowany w wieży po stronie wschodniej. Napis łaciński informuje, że wykonał go Erich Lindemann z Katzeler Reitz w roku 1790. Ale nie do końca znane jest jego pochodzenie. Nie budzi natomiast wątpliwości pochodzenie dwóch pozostałych dzwonów w kościele Podwyższenia Krzyża św. Oba zostały ufundowane ze składek parafian i wykonane w 1960 r. z inicjatywy ks. prob. Jana Cybulskiego.

Największy dzwon, wiszący się pośrodku wieży, ma średnicę około 80 cm. Są na nim reliefy z wizerunkiem Matki Boskiej Królowej Polski i dwoma napisami: Maryjo Królowo Polski pod Twoją Obronę Uciekamy się i na Na tysiąclecie Chrztu Polski Parafianie św. Krzyża w Rumi w Hołdzie Swej Królowej 1960R.

Trzeci co do wielkości dzwon posiada relief z wizerunkiem Chrztu Pańskiego. Nad napisem Imię moje Jan Chrzciciel znajduje się tekst: Ślubujemy wierność Bogu, Krzyżowi, Ewangelii i Kościołowi Świętemu. Na nowe Tysiąclecie – Parafinie św. Krzyża R.P. 1960. Wszystkie dzwony napędzane są silnikami elektrycznymi, a w największy środkowy dzwon uderza młot zegara na wieży kościelnej.

Źródło: wikipedia.pl