Schron bojowy MO-Or-S 20 "U orla"
Fortyfikacja w postaci samodzielnego bunkra piechotnego, który miał wchodzić w skład planowanej twierdzy U Orla. Jest jedynym zbudowanym obiektem twierdzy. Zbudowany został dlatego, aby do czasu, nim zostanie wzniesiona cała twierdza, nie powstała w linii umocnień żadna luka. W przypadku zrealizowania całego założenia bunkier tworzyłby w zasadzie drugą linię obrony, a jego głównym zadaniem byłoby prowadzenie obserwacji i kierowanie ogniem z artyleryjskiego dzwonu obserwacyjnego.
Przed rozpoczęciem betonowania należało wykopać szyb o głębokości ponad 26 metrów, który miał umożliwić późniejsze połączenie obiektu z podziemiem twierdzy. Z powodu piaszczystego podłoża kopanie szybu było bardzo trudne. Szyb pochłonął pierwszą ofiarę, gdy 17 sierpnia 1936 r. robotnik František Haničak nieostrożnie zajrzał do szybu i uderzyło go w głowę dno jadącej windy. Kolejnymi ofiarami szybu byli po wojnie nieostrożni zwiedzający. Po roku 1945 do szybu wpadło co najmniej 6 osób, z których tylko jedną udało się w 1970 r. wyciągnąć na drabince żywą. Uzbrojenie obiektu MO-S 20 Orel tworzyły dwa 47 mm działka przeciwpancerne wz. 36, sześć ciężkich karabinów maszynowych wz. 37 oraz sześć lekkich karabinów maszynowych wz. 26. W obiekcie zostały umieszczone dwa pancerne dzwony obserwacyjne o masie ponad 50 ton, uzbrojone w lekkie karabiny maszynowe. Pośrodku ściany czołowej obiektu został umieszczony nieuzbrojony artyleryjski dzwon obserwacyjny, służący wyłącznie do prowadzenia obserwacji i kierowania ogniem artyleryjskim. W tym celu był wyposażony w trzy szczeliny, przez które można było prowadzić obserwacje za pomocą zwykłej lornetki. W najwyższej części dzwonu był jeszcze otwór do specjalnej lornety peryskopowej wz. 38 o powiększeniu zmiennym 6 – 10 x. Urządzenie to produkowała firma Optikotechna Přerov, która jednak nie zdążyła dostarczyć peryskopu do obiektu przed wydarzeniami monachijskimi. Obserwatorem w dzwonie był w roku 1938 plutonowy aspirant Ota Fröhlich z 8 pułku artylerii w Hranicach, którego oddział miał w okolicy swoje stanowisko bojowe. Całą załogę obiektu tworzyło 44 żołnierzy, a we wrześniu 1938 r. dowodził nią plutonowy Jan Fianta.
Podczas wojny obiekt padł ofiarą ćwiczeń armii niemieckiej, na wiosnę 1945 r. stał się kluczowym punktem niemieckiej obrony przed atakującymi jednostkami I armii gwardii. Z niemieckiej strony obronę odcinka prowadziły resztki grupy armii „Henrici“, składające się z I niemieckiej armii pancernej i I armii węgierskiej, które w poprzednich bojach poniosły znaczne straty. Z czasów ciężkich walk jednostek gen. Greczki z grupami armii „Mitte“, pod dowództwem generała dywizji, później feldmarszałka, Ferdinanda Schörnera, który był zakwaterowany na zamku w Hlučínie, zachowała się znaczna część okopów. Tędy szła wojna. Fakt ten i nasilenie bojów potwierdzają do dzisiejszego dnia wciąż nowe znaleziska szczątków poległych żołnierzy i stosunkowo dużej ilości amunicji obu walczących stron, przede wszystkim w paśmie MO-S 16 – 23, ale także w okolicznych wsiach. Bardzo ciekawym znaleziskiem był niewypał moździerzowego granatu kalibru 120 mm wbity do betonu obiektu MO-S 19 Alej, odkryty dopiero podczas rekonstrukcji i unieszkodliwiony przez saperów, przy czym przez dziesiątki lat zagrażał miejscowej młodzieży, która spotykała się w jego pobliżu. Po zakończeniu wojny zaczęto likwidować szkody, zakopywać okopy itd. Również z obiektów umocnień ciężkich zaczęto usuwać resztki amunicji. Zgodnie z informacjami od pirotechników prowadzących likwidację znalezionej amunicji, stosowano tu nowe typy min. W latach pięćdziesiątych wejścia do obiektów zostały zamurowane. Pomimo tego w twierdzach dochodziło i stale dochodzi do wielu śmiertelnych wypadków. Obiekt został świadomie zachowany w stanie, w jakim znajdował się po II wojnie światowej, czyli bez dzwonów pancernych, z wyrwanymi strzelnicami głównymi, które zostały zastąpione betonowymi strzelnicami z wiosny 1945 r. Jego ścianę czołową zniszczyły strzelania testowe i późniejsze ciężkie boje. Wnętrze obiektu uszkodziła eksplozja wewnętrzna, będąca dziełem wycofujących się wojsk niemieckich. Przy eksplozji runęła większa część klatki schodowej prowadzącej do podziemi, zniszczone zostały również ścianki działowe. W obiekcie zachowały się skromne fragmenty pierwotnej instalacji elektrycznej. W szybie zostały też znalezione resztki pompy oraz różne pozostałości walk w roku 1945, jak np. hełmy, łopatki polowe itp. W samym obiekcie pod okapem przy wejściu zachowało się niemieckie oznaczenie T-XIX, różniące się od oznaczenia czeskiego. Przypomnieniem wielu tragicznych wypadków jest napis na ścianie „szyb czeka na dalszą ofiarę“.
***
Obszar Umocnień Czechosłowackich Hlučín-Darkovičky tworzy wysoko cenioną w Europie ekspozycję unikatowego systemu fortyfikacji byłej Czechosłowacji. Jest to ekspozycja o charakterze wojskowo-technicznym, gdzie zwiedzający mogą się zapoznać z istotnym okresem historii pierwszej połowy XX wieku. Obszar Umocnień Czechosłowackich w Hlučínie-Darkovičkach wchodzi w skład Śląskiego Muzeum Ziemskiego od 1992 roku. Jest to jeden z sześciu oddziałów wystawowych, któremu pod kątem tematycznym bliski jest Pomnik II wojny światowej w niedalekiej Hrabyni. Jego specyfika w ramach Śląskiego Muzeum Ziemskiego polega na tym, że jest to wprawdzie muzeum na wolnym powietrzu, niemniej jednak jego program tematyczny jest w tej kategorii dość nietypowy. Składa się z grupy obiektów, które powstały jako elementy linii umocnień granic czechosłowackich. Należy do najciekawszych w Czechach i najlepiej zachowanych w Europie. Jest to pięć obiektów różnego rodzaju i o różnej wytrzymałości, jednostronnych i obustronnych. Założenie umożliwia specjalistom z muzeum zaprezentowanie oprócz pola bitwy także poszczególnych obiektów, zarówno w stanie z wyposażeniem z roku 1938, jak i w kształcie, w jakim przetrwały wojnę. Teren umocnień jest też swoistym symbolem kluczowych wydarzeń historii Czechosłowacji – jest ściśle związany z Układem Monachijskim i stratą Sudetów, a tym samym z jednym z najbardziej dramatycznych momentów historii Śląska.
Źródło: Przewodnik po obszarze umocnień czechosłowackich Hlučín-Darkovičky Śląskiego Muzeum Ziemskiego
W drugiej połowie lat trzydziestych, w okresie rosnącego napięcia w stosunkach międzynarodowych i coraz większej destabilizacji, wywołanych po 1933 r. militarystyczną polityką hitlerowskich Niemiec, szczególnie zagrożonym krajem była Czechosłowacja. Dlatego też zaczęła ona budować, w celu obrony swojej demokracji, nienaruszalności terytorialnej i niepodległości, rozległy system stałych fortyfikacji granicznych. Żelbetowe obiekty fortyfikacyjne z wojskowymi załogami miały we współpracy z dalszymi jednostkami armii czechosłowackiej zapewnić efektywną obronę państwa, zagrożonego agresją ze strony faszystowskich Niemiec. Najbardziej zagrożonym pasmem ówczesnej granicy czechosłowackiej z Niemcami była jej północna część, biegnąca od Bohumína w kierunku Děčína. Odcinek tej granicy pomiędzy Bohumínem a Hajem ve Slezsku stał się już w 1935 r. miejscem budowy pierwszych fortyfikacji ciężkich.
W ciągu trzech lat, do września 1938 roku, zdołano tu zbudować, wyposażyć i w dużej mierze uzbroić czterdzieści ciężkich obiektów obronnych, łącznie z jedną twierdzą artyleryjską i kilkoma wzmocnionymi fortyfikacjami
lekkimi wz. 37 A (tzw. řopík). Oprócz tego dokończony został kompleksowy system przeszkód, kablowa sieć telefoniczna oraz koszary dla załóg fortyfikacji – 4 Pułku Ochrony Granic w Hlučinie. Specyfiką odcinka fortyfikacji „MO” (odcinek umocniony Moravska Ostrava) było to, że przy jego tworzeniu poszukiwano najkorzystniejszej koncepcji zbudowania całego systemu fortyfikacji czechosłowackich. Na początku wzorem były fortyfikacje francuskie, ale wraz z rosnącym doświadczeniem ich postać była stopniowo upraszczana i udoskonalana. Obiekty były stopniowo modyfikowane, aby przy danym kosztorysie osiągnąć jak najwyższą efektywność obrony.
Budową fortyfikacji kierowało Grupowe Dowództwo Robót Saperskich (ŽSV ) II z siedzibą w Bohumínie i w Hlučínie-Dlouhé Vsi. Dowództwo to było bezpośrednio podporządkowane Dyrekcji Robót Fortyfikacyjnych
(Ředitelství opevňovacích prací – ŘOP, stąd nazwa řopík), które jako część Ministerstwa Obrony Narodowej było organem odpowiedzialnym za zbudowanie umocnień. Pierwszym dowódcą Grupowego Dowództwa Robót
Saperskich II był major Antonín Sameš, który w dniu 30 sierpnia 1937 r. został upoważniony do kierowania nowo powstałym ŽSV VI w Trutnovie; zastąpił go podpłk. Josef Libnar.
Po podpisaniu Układu Monachijskiego w dniu 30 września 1938 r. Czechosłowacja musiała odstąpić swoje pogranicze – Sudety – Niemcom. Efektem układu było przyłączenie do Rzeszy tych obszarów, w których żyło
ponad 50 procent ludności niemieckiej. Faszystowskie Niemcy argumentowały za ponownym zjednoczeniem z Rzeszą obszaru zamieszkanego przez Niemców sudeckich, który wchodził od X wieku w skład Korony Czeskiej.
W konsekwencji układu podpisanego pomiędzy Niemcami, Wielką Brytanią, Francją i Włochami Czechosłowacja straciła w sumie obszar o powierzchni 41 098 km2 i 4 879 000 mieszkańców. Jednocześnie Czechosłowacja straciła też cały system umocnień granicznych. Żołnierze musieli je opuścić bez jednego wystrzału. System nie został wprawdzie dokończony (w sumie miało powstać 15 463 obiektów
lekkich i 1 276 ciężkich, ostatni etap budowy miał nastąpić w roku 1946), niemniej jednak był bardzo rozległy – tworzyło go prawie 10 tysięcy obiektów lekkich, które miały stanowić pierwszą, tymczasową linię obrony broniącej się piechoty oraz 263 obiektów ciężkich, w przypadku których przewidywano stałe załogi i długotrwały opór.
Pogranicze obsadzili bezzwłocznie Niemcy. Z twierdz usunięto wszystkie elementy opancerzone, które później wykorzystała niemiecka armia i przemysł. W latach 1944–1945 armia niemiecka zaczęła modyfikować i wyposażać w broń obiekty umocnień w ramach Morawskiego Wału Obronnego i Pasma Obrony Jeseníky, aby stworzyć linię obrony przed nadciągającą Armią Radziecką. Późniejsze walki o twierdze wokół Ostrawy były najtrudniejszą operacją wojskową na obszarze Czechosłowacji i przyniosły wiele ofiar. Paradoksalnie właśnie te ciężkie boje były potwierdzeniem jakości przedwojennych umocnień czechosłowackich.
Stosunkowo niedługo po zakończeniu wojny w roku 1945 cały szereg ludzi zaczął się interesować żelbetowymi obiektami obronnymi z lat trzydziestych, które tworzyły w Czechosłowacji całe linie. Jednak potrzeba rozwiązywania bardziej nabrzmiałych problemów związanych z odbudową kraju sprawiła, że obiekty stopniowo niszczały a wiele z nich zostało ograbionych.
W latach siedemdziesiątych XX wieku sytuacja zaczęła się jednak zmieniać i zainteresowanie odnową tych obiektów było coraz większe. Wtedy też powstawały pierwsze, na początku zupełnie nieformalne grupy ludzi, które z wartą szacunku ofiarnością zabrały się za poprawianie stanu poszczególnych bunkrów, na przykład w regionie Nachodsko, Kralicko, ale także na Ostrawsku i Opavsku. Największą uwagę miłośników historii wojskowości i fortyfikacji przyciągało zgrupowanie twierdz na północ od Hlučína pomiędzy miejscowościami Markvartovice, Šilheřovice, Darkovice i Darkovičky. Twierdze te były zdewastowane i było jasne, że ich renowacja nie będzie łatwa. Były to jednak obiekty różnego rodzaju, o różnym stopniu wytrzymałości, były wśród nich obiekty jednostronne i obustronne z najróżniejszym wyposażeniem, były też stosunkowo łatwo dostępne.
Rekonstrukcja umocnień rozpoczęła się w 1980 r., gdy w ramach ówczesnego nowo powstałego Muzeum Walk Rewolucyjnych i Wyzwoleńczych w Ostrawie powstała grupa robocza na czele z Janem Polaškem, której celem stała się odbudowa kilku wybranych obiektów fortyfikacji. 28 czerwca 1984 r. doszło do przekazania czterech różnych typów obiektów tworzących przyszły obszar umocnień w Hlučíně-Darkovičkach i trzyosobowa grupa robocza rozpoczęła wraz z wolontariuszami prace renowacyjne. Z Archiwum Wojskowego w Pradze uzyskano niezbędne plany obiektów i ich wyposażenia. W przypadku obiektu Alej wycięto znaczną część drzewek i krzaków z samosiewu, które wytworzyły tu stosunkowo gęsty porost zakrywający widok na twierdzę. Usunięto też stare pnie z otoczenia bunkra i wykonano przejście przez rów, który powstał po wydobyciu w tylnej części bunkra. W ten sposób utworzono prowizoryczne wejście do obiektu. W dalszej fazie rekonstrukcji po uzyskaniu zgody Krajské vojenské ubytovací a stavební spravy (Kwatermistrzostwa Wojewódzkiego) w Ołomuńcu uzyskano z twierdzy w Milostovicach opancerzone strzelnice, które zainstalowano zamiast tych, które okupanci wyrwali z Alei mniej więcej w 1940 r.
Zbudowano parking i oczyszczono za pomocą koparki zaśmiecone od lat rowy przeciwczołgowe po obu stronach twierdzy. Rozległy obszar Alei został otoczony przeszkodami, przede wszystkim betonowymi zaporami
i stalowymi zasiekami. Pierwszym obiektem przygotowanym do przyjęcia gości stał się „řopík”. Jego wnętrze zostało wyposażone w sprzęt techniczny, uzupełniono również broń. Jego wewnętrzny „chrzest” miał miejsce 28 maja 1985 r., a regularne udostępnienie rozpoczęło się 28 września 1988 r.
Źródło: Przewodnik po obszarze umocnień czechosłowackich Hlučín-Darkovičky Śląskiego Muzeum Ziemskiego
- Przewodnik po obszarze umocnień czechosłowackich Hlučín-Darkovičky Śląskiego Muzeum Ziemskiego
