Rynek w Tarnowie

Rynek wytyczono podczas lokacji miasta w 1330 roku, na planie prostokąta o bokach ok. 89,4 m i 74,5 m. Został ulokowany na lekko opadającym terenie, co ułatwiało odprowadzanie wody deszczowej. Wokół rynku wytyczono działki siedliskowe, przy dłuższych bokach po dziewięć, przy krótszych bokach po pięć. Rynek był głównym miejscem, w którym toczyło się życie publiczne, jak i codzienne miasta. Rynek jako plac targowy zastawiony był kramami i jatkami, wokół placu powstała drewniana zabudowa. Na rynku odbywały się cotygodniowe targi, a od 1670 roku także trwające tydzień lub dłużej jarmarki, które organizowano kilka razy w roku. Początkowo nawierzchnia placu była nieutwardzona, w narożnikach południowo-zachodnim i północno-wschodnim znajdowały się studnie, od XV wieku zasilane były wodą z miejskiego wodociągu.

W XV wieku na rynku zaczęto wznosić, w części lub całości murowane, parterowe domy. Pożary miasta w XV wieku zniszczyły zabudowę handlową placu i znaczną część zabudowy pierzei. Podczas odbudowy domów przesunięto linię zabudowy w głąb placu. Odbudowany rynek zyskał całkowicie nowe oblicze, na środku wzniesiono murowany ratusz, a nowe domy w XVI wieku przekształciły się w okazałe renesansowe piętrowe kamienice z podcieniami. Za czasów hetmana Jana Amora Tarnowskiego przebudowano ratusz, później do ratusza dobudowano budynek wagi miejskiej.

W 1663 roku pożar pogrążonego w kryzysie miasta zniszczył ratusz i zabudowę przyrynkową. Ratusz szybko odbudowano, ale odbudowa kamienic następowała powoli, a budynki przeważnie były skromniejsze od wcześniejszych. W XVIII wieku miasto popadło w głęboki kryzys, dodatkowo zabudowę niszczyły groźne pożary. W 1735 roku spłonęło całe miasto. Według przeprowadzonej w 1738 roku lustracji cztery przyrynkowe działki były niezabudowane, a siedem domów było opuszczonych przez właścicieli. Niedługo potem wybuchły kolejne dwa pożary, które zniszczyły znaczną część zabudowy rynku.

Dopiero w II połowie XVIII wieku następuje powolna odbudowa przyrynkowych kamienic, kryzys gospodarczy spowodował jednak zmianę charakteru zabudowy. Dawne renesansowe kamienice podcieniowe w większości odbudowano jako skromniejsze domy czynszowe, w stylu późnobarokowym i klasycystycznym. W pierzei południowej całkowicie wyburzono podcienie, w krótszych pierzejach podcienie zamurowano. Podcienia zachowały się tylko w trzech kamienicach pierzei północnej. W wyniku scaleń i podziałów ulegały zmianie granice działek. Najbardziej reprezentacyjnym przyrynkowym budynkiem stała się rezydencja Sanguszków, dwupiętrowy klasycystyczny pałac miejski. Pożary w 1792, 1813 i 1814 roku znów zrujnowały zabudowę pierzei i ratusz. Podczas odbudowy część kamienic uzyskała nowy układ wnętrz i nowe elewacje, część podwyższono o drugie piętro. Przyspieszył proces przejmowania przyrynkowych domów przez Żydów, przed wybuchem I wojny światowej większość kamienic była już ich własnością.

W ciągu XIX wieku i na początku XX wieku stan zabudowy ulegał poprawie, remontowane i przebudowywane kamienice uzyskiwały nowe elewacje w duchu modnego historyzmu. W latach 1889–92 ponownie przeprowadzono gruntowny remont (połączony z przebudową) ratusza. W latach 1909–10, po wybudowaniu nowego wodociągu, studnie na rynku zostały zamknięte. Prawdopodobnie od XVIII wieku część nawierzchni rynku była brukowana. W latach 1887–88 cała nawierzchnia zyskała nowy bruk z kamieni rzecznych, a wzdłuż wszystkich pierzei ułożono chodnik. W okresie międzywojennym w zabudowie rynku nie zaszły poważniejsze zmiany. W latach 20. XX wieku rynek został skanalizowany. W 1931 roku, po przeniesieniu biur magistratu, budynek ratusza przekazano muzeum. W 1934 roku układ urbanistyczny śródmieścia Tarnowa wraz z Rynkiem został wpisany do rejestru zabytków.

W czasie okupacji niemieckiej z przyrynkowych kamienic wysiedlono wszystkich Żydów. W dniach 11–19 czerwca 1942 roku na rynku i okolicznych ulicach hitlerowcy zamordowali ok. 3000 Żydów z tarnowskiego getta. W 1942 roku wymieniono nawierzchnię placu, bruk z otoczaków zastąpiono trylinką. Po II wojnie światowej rynek zaczął tracić charakter placu handlowego. W latach 60. XX wieku zamierzano przeprowadzić szeroki program konserwatorski całej zabudowy rynku. Choć programu nie zrealizowano do końca, to jednak część kamienic i ratusz odzyskały dawny charakter, zrekonstruowano również dwie studnie. W latach 1996–1998 nawierzchnię rynku wyremontowano, wyłączoną z ruchu samochodowego część placu wyłożono granitowymi płytami, a sąsiedztwo ratusza brukiem z otoczaków.

Na przestrzeni wieków dzieje rynku były ściśle związane z historią miasta. W okresie świetności miasta rynek rozkwitał, w czasach upadku lub zastoju w rozwoju popadał w ruinę.

Źródło: wikipedia.pl