Kamienica Stary Ratusz we Wrocławiu

Kamienica Stary Ratusz lub Pod Polskim Królem, Pod Królem Augustem (j. niem. Zum sog. alten Rathaus) – kamienica na wrocławskim rynku, na jego wschodniej pierzei, na tzw. stronie Zielonej Trzciny (niem. Grüne-Rohr-Seite) lub Zielonej Rury.

Funkcja kamienicy
Kamienica znana była pod nazwą "Stary dom" (od 1393). Według Kaczmarka w trzeciej ćwierci XIV wieku kamienicę adaptowano do celów reprezentacyjnych i administracyjnych królów czeskich oraz prawdopodobnie i ich starostów. Hipotezie tej stanowczo przeciwstawia się Mateusz Goliński utrzymując, że posesja wraz z kamienicą w tym okresie była zwykłą własnością mieszczańską a w dokumentach źródłowych m.in. w księgach ławniczych brak jest wzmianki o innej funkcji kamienicy. W kolejnych latach kamienica pełniła funkcje publiczne, była siedzibą władz miejskich przed przeniesieniem się rajców do zbudowanego dla nich ratusza. Fakt ten ma odniesienie do obecnej nazwy kamienicy, a po raz pierwszy określenie Stary Ratusz została użyta w 1667 roku przez wrocławskiego syndyka Andreasa Assig.

Opis architektoniczny

Pierwszy budynek na posesji nr 30 wzniesiono w połowie XIV wieku. Kamienica należała do grupy domów przyrynkowych zajmujących 2/3 szerokości działki lokacyjnej i prawdopodobne w XIV wieku była szerokofrontową płytką budowlą, powiększoną o skrzydło tylne, a w kolejnych stuleciach rozbudowywana w głąb parceli. Z tego okresu pochodzi para popiersi przechowywana w Muzeum Narodowym we Wrocławiu, która wraz z zaginionymi trzema wyobrażeniami heraldycznymi znajdował się jeszcze w XIX wieku, w wyniku wcześniejszych przebudowań, na klatce schodowej w sieni kamienicy: herby po lewej stronie, a płyta z popiersiami po prawej. Średniowieczne ozdoby były po raz pierwszy opisane przez Johanna Büschinga w 1816 roku oraz przez Fridericha Nösselta w 1825 roku. Według Romualda Kaczmarka popiersia kobiety i mężczyzny wychylających się z okna ponad parapetem są prawdopodobnie wizerunkami królewskimi młodego Wacława IV i jego małżonki Joanny bawarskiej. Popiersia zostały przez niego datowane na okres w przedziale około 1375-1385, a co za tym idzie wiek pary królewskiej na około 14-24 lat dla Wacława i ok. 19-29 lat dla Joanny. Pierwotnie popiersia były prawdopodobnie umieszczone w dolnej części otworu okiennego tworząc jego przedłużenie; rozdzielający je pionowy słupek stanowił prawdopodobnie kontynuację słupka dzielącego okno na dwie części.

Większe przebudowy kamienicy miały miejsce w 1500 roku oraz około 1691 roku za sprawą ówczesnego właściciela budynku Eliasa Scholze. Fasada kamienicy otrzymała wówczas barokową formę. Pomiędzy osiami okiennymi pojawiły się boniowane pasy zakończone cokołami i głowicami podobnymi do pilastrów małego porządku. Same okna zostały ujęte "w uszakowe obramienia z wydatnymi zdwojonymi klińcami akcentującymi oś nadproża, wchodzącymi w strefę wieńczących okna trójkątnych i odcinkowych tympanonów". Kamienica do czasów baroku była sześciotraktowym budynkiem z sienią przechodnią, z której wchodziło się na klatkę schodową oraz na przeciwlegle położony niewielki dziedziniec pełniący również funkcje świetlika. Pomieszczenia znajdujące się po oby stronach sieni miały sklepienia kolebkowe i krzyżowe lub krzyżowo-żebrowe. Niemiecki grafik Bernhard Mannfeld na jednej ze swoich grafik sporządzonych w latach 1870-1872 przedstawił późnogotycki portal jaki znajdował się w kamienicy. Portal był zamknięty dwuramiennym łukiem z umieszczonymi nad nim przenikającymi się pod kątem prostym laskowaniami. Drzwi portalu były drewniane, gęsto obite ćwiekami przytwierdzającymi ułożone koncentrycznie żelazne listwy.

Znacząca przebudowa budynku miała miejsce w 1714 roku za sprawą kolejnego właściciela kamienicy Ernsta von Löwenstedt und Ronneburg. Autorem nowego projektu był budowniczy Johann Georg Kalckbrenner. Dwutraktowa kamienica miała pięć kondygnacji i czteroosiową fasadę zakończoną wydatnym gzymsem z attyką w formie tralkowej balustrady i z licowaną kamienną okładziną, zdobioną facjatą (lukarną) stanowiącą rodzaj belwederu i z przerywanym segmentowym frontonem. Całość przykrywał płaski tarasowy dach (w późniejszym okresie zamienionym na dach kalenicowy).

Na parterze w drugiej od lewej osi znajdował się portal, znany jeszcze z przebudowy sprzed 1691. W kolejnej przebudowie w drugiej połowie XVIII wieku dodano drugi podobny portal w osi trzeciej. Pierwszy prowadził do wąskiej przejściowej sieni i klatki schodowej umieszczonej z boku w połowie jej długości, naprzeciw której znajdował się niewielki kwadratowy dziedzińczyk-świetlika a drugi do pomieszczenia sklepowego. Na podstawie rysunku niemieckiego rysownika Ottona Probsta portal był dwudzielny; w części środkowej znajdował się atlant pełniący formę podpory oraz dynamiczne formy gierowanych gzymsów i naczółki wypełnione ornamentalną dekoracją. Nad portalem, znajdowała się figura jeźdźca na wspiętym koniu kojarzona z litewską Pogonią, depczącą leżącą postać lub jak opisywał dekoracje Hans Lutsch było to częściowo pełnoplastyczne przedstawienie, z postacią w półfigurze deptaną kopytami konia a pod nimi trofea wojenne i herb Polski. Motywy militarne występowały również nad skrajnymi filarami portalów a na skrajnych końcach fasady panoplia. W tym okresie kamienica służyła jako kwatera królów polskich z dynastii saskich (m.in. Augusta II Mocnego i Augusta III), co wiąże się z nazwą kamienicy Pod polskim królem a którą Friedrich Nösselt wiązał z królem Augustem II Sasem.

Źródło: wikipedia.pl