Kościół pw. św. Mikołaja w Kromołowie (Zawiercie)
775/67 z 17.06.1967
Kościół pw. św. Mikołaja jest świątynią parafialną rzymskokatolickiej parafii pod tym samym wezwaniem, która położona jest na terenie dekanatu Najświętszej Maryi Panny w Zawierciu należącego do archidiecezji częstochowskiej, a która została erygowana ok. 1250 r.
W obecnym założeniu jest to kościół renesansowy z XVI w. Zbudowany został w miejscu starszego, drewnianego kościoła gotyckiego stojącego tu na zrębach romańskiej drewniano-murowanej budowli. Jednonawowa świątynia jest murowana. Jej prezbiterium, które stanowi najstarszą, romańską część świątyni, zakończono trójboczną absydą. Wejście do kościoła prowadzi przez owalne nadproże w wieży dzwonniczej zwieńczonej hełmem.
Wnętrze kościoła jest wyjątkowo piękne. Na uwagę zasługują malowidła pokrywające sufit w nawie, które tworzą złudzenie kasetonowego stropu. Obrazuję one Narodzenie Dzieciątka, Zmartwychwstanie i czterech ewangelistów. W prezbiterium na sklepieniu malowidło przedstawia Chrystusa w otoczeniu aniołów. Ponadto wystrój wnętrza tworzą:
- neorenesansowy ołtarz główny, który ozdobiony jest żłobkowanymi kolumnami, w którym znajduje się obraz Matki Boskiej Częstochowskiej namalowany na desce lipowej przez Franciszka Jędrzejczyka;
- barokowy, XVII-wieczny ołtarz boczny z obrazem św. Antoniego;
- ołtarz z 1896 r. z obrazem św. Karola i klęczącego św. Izydora;
- zakrystia, do której prowadzą żelazne, renesansowe drzwi z XV w. lub XVI w. pochodzące prawdopodobnie z zamku w Podzamczu lub, wg legendy, z Okiennika Dużego w Skarżycach;
- skarbczyk z lożą i żelazną balustradą, w którym znajdują się stare ornaty, pięć zniszczonych barokowych feretronów, figurki do szopki betlejemskiej i figura Chrystusa powstającego z grobu;
- trzy kaplice: Serca Jezusowego z wirażem wyobrażającym Chrystusa Pana wśród bratków z 1912 r. i wczesnobarokową chrzcielnicą, Bonerów (zwana również Ariańską), która została dobudowana do kościoła w XVI w. z inicjatywy Jadwigi Kościelskiej, drugiej żony Seweryna Bonera oraz św. Anny.
Przy kościele znajduje się cmentarz.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Kościół pw. św. Mikołaja jest niewątpliwie najstarszą budowlą sakralną na terenie Zawiercia, aczkolwiek dokładna data jego budowy nie jest znana. Pierwsze wzmianki o istnieniu tutaj świątyni pochodzą już z XIII w. Jednak dopiero wykaz świętopietrza z lat 1325−1327 stanowi wiarygodne potwierdzenie istnienia kościoła na terenie Kromołowa.
Pierwotna budowla powstała na przełomie XII i XIII w. Po zniszczeniach spowodowanych najazdem Tatarów w 1241 r. kościół odbudowano jako murowany (prawdopodobnie dzisiejsza zakrystia i prezbiterium). Po ponownym zniszczeniu przez wojska Jana Muskaty na początku XIV w. świątynia została po raz kolejny odbudowana i rozbudowana o drewnianą nawę. Część kamienna tej budowli została wykorzystana przy budowie założenia renesansowego w XVI w.
W trakcie reformacji w 1552 r. za sprawą właścicieli Kromołowa − rodu Bonerów, kościół przekształcono na zbór protestancki. W 1592 r. Mikołaj Firlej, kolejny właściciel Kromołowa, zwrócił kościół katolikom. Ufundował również kolejną przebudowę kościoła, podczas której dobudowano wieżę oraz znajdujący się w jego wnętrzu ołtarz św. Mikołaja.
W 1790 r. w Kromołowie wybuchł wielki pożar. Spłonęła wówczas spora część miasta. Ogień strawił również zabudowania przykościelne i kościelną wieżę. Świątynię jednak udało się ocalić przed całkowitym zniszczeniem.
W kolejnych wiekach kościół był wielokrotnie przebudowywany. Jego ostatnie restauracje prowadzono w latach 1910 r., 1955 r. oraz 1975−1977. W czasie tych ostatnich natrafiono na zamurowane we wschodniej ścianie prezbiterium dwa romańskie okienka.
Źródło: peuk.fiiz.pl
