Kościół pw. śś. Piotra i Pawła w Zwróconej

Według tradycji kościół pw. św. Piotra i Pawła w Zwróconej powstał około 1220r., a ufundowany został przez księcia Henryka I Brodatego. Podczas najazdu mongolskiego został zniszczony, a w 1242r. odbudowany. Publikowane w literaturze krajoznawczej domniemania, iż była to świątynia drewniana, należy traktować wyłącznie jako wytwory fantazji-żadne przekazy, ani ślady materialne nie wskazują, by na Dolnym Śląsku w okresie romanizmu budowano drewniane kościoły.

Pierwsza źródłowa wzmianka informująca pośrednio o tutejszym kościele pochodzi z 1268r. W dokumencie biskupa Tomasza I z 24 II tego roku wspomniany jest Teodoryk archiprezbiter de Wezurozona. Na tej podstawie przyjmuje się, że Zwrócona była już siedzibą kościelnego archiprezbiteratu (dekanatu). W ówczesnej strukturze organizacji kościelnej na Śląsku pomiędzy parafią a władzami diecezji istniały stopnie pośrednie-archidiakonaty (cztery, nawiązujące do dawnych terytoriów plemiennych) i archiprezbiteraty (tej nazwy używano tylko na Śląsku; w innych regionach odpowiadają im dekanaty). Z dokumentów znanych jest tylko pięć archiprezbiteratów wcześniej wymienionych, Zwrócona była więc znaczącą miejscowością w okresie kształtowania się tej struktury, co zapewne miało związek z jej statusem wsi biskupiej. Drugim proboszczem był Helwicus ze Zwróconej, a prawdopodobnie trzecim Jan de Pontecurvo. Liber fundationis..., pochodząca z około 1305r., wymieniając wieś Weswrocena podaje, że płaciła ona 37 grzywien dziesięciny. W 1318r. w wykazie Gabriela z Rimini wymieniony jest kolejny proboszcz Arnold, który płacił 15 grzywien świętopietrza (…)

Zwrócona przez wieki stale była siedzibą parafii. Dziś jest ona bardzo rozległa i obejmuje następujące wsie: Brodziszów, Bobolice, Rakowice, Szklary i Siodłowice.

Obecny kościół pw. św. Piotra i Pawła jest budowlą gotycką, z barokowym wnętrzem i barokowymi dobudówkami. Jej zręby, zachowane do dziś kamienne mury korpusu i prezbiterium, powstały zapewne w 1. połowie XIV w. Świadczy o tym typowy dla wiejskich kościołów tego okresu prosty plan z jedną nawą i prosto zamkniętym chórem. Nietypowa jest natomiast wielkość budowli, którą wyjaśnia ranga świątyni archiprezbiterialnej i patronat kurii wrocławskiej. XIV-wieczny kościół był prawdopodobnie w całości przykryty stropami. Zabytkiem pochodzącym z tego okresu jest wczesnogotycki, uskokowy portal w kruchcie południowej, z zachowanymi z jednej strony talerzykowymi bazami. Drugi portal gotycki umieszczony od zewnątrz w przyziemiu wieży reprezentuje już późny gotyk-ma bardziej wysmukłe proporcje i nie sięgające ziemi laskowanie. Wykuto go równocześnie z budową wieży około 1500r. Około 50 lat później dokonano renesansowego przekształcenia wnętrza kościoła, z którego to okresu pochodzi piękny strop wykonany z drewna, na którym wymalowano 15 tajemnic różańcowych . W 1689r. z fundacji proboszcza Jerzego Welzela wzniesiono południową kaplicę, a jedenaście lat później nadbudowano wieżę i zwieńczono ją efektownym, dwuprześwitowym hełmem; na jego iglicy można dostrzec ozdobną chorągiewkę z krzyżykiem i wyciętą sylwetkę świętego(?) oraz datę ,,Anno 1700''. Poniżej znajduje się gałka , którą założono 28 V tego roku, umieszczając w niej, zgodnie z powszechnym zwyczajem, dokumenty fundacyjne. Później, w 1. połowie XVIII w., powstawały kolejne dobudówki, druga kaplica i kruchta od południa oraz jedna kaplica od północy. W latach 1707-27 został wykonany nowy, barokowy wystrój wnętrza kościoła, przeformowano także szczyty kościoła, dodając im naczółki i wklęsło-wypukłe spływy.

Dwie kaplice umieszczone naprzeciw siebie przy wschodniej części korpusu mają 8-kątny plan i ładne sklepienia ; południową nakrywa kopuła z latarnią, a północną sklepienie z czterema lunetami. Sklepienie kolebkowe z lunetami założono na początku XVIII w. także w prezbiterium.

Najstarszym zabytkiem ruchomym jest późnogotycka rzeźba Madonny z Dzieciątkiem z 1501r., umieszczona obecnie w kaplicy północnej. Cokół, promienista gloria i korony są późniejsze, barokowe. Pochodzenie figury jest kontrowersyjne-według jednych autorów pierwotnie znajdowała się w tutejszym ołtarzu głównym, inni nazywają ją ,,Madonną z Brodziszowa". Pozostałe wyposażenie kościoła pochodzi głównie z 1. poł. XVIII w. i reprezentuje późny barok. Ołtarz główny , typu architektonicznego, powstał około 1740r., ale w dużej mierze przemalowano go i uzupełniono w następnym stuleciu. Z tego okresu pochodzi obraz przedstawiający patronów kościoła oraz flankujące go figury świętych dziewic- Barbary i Katarzyny. Oryginalny jest natomiast niewielki, mocno ściemniały obraz w górnej kondygnacji, przedstawiający Pokłon Trzech Króli. Dwa klasycystyczne ołtarze boczne, św. Jana Nepomucena i św. Józefa, pochodzą z około 1800r.

Na konsolach przy ścianach stoją cztery barokowe rzeźby świętych (z 1. połowy XVIII w. ), pochodzące z jednego warsztatu i reprezentujące dobry poziom artystyczny. Są to: św. Jan Nepomucen i św. Antoni w prezbiterium oraz św. Błażej (z dwoma świecami -biskup, żyjący w Cezarei Kapadockiej i zamęczony w okresie prześladowań chrześcijańskich ok. 315r.; według legendy miał uleczyć chłopca, któremu w gardle utkwiła ość, przykładając świece do jego szyi; patron chorób gardła) i św. Mikołaj w nawie. Organy, które -jak zapisano w kronice- pierwszy raz zagrały 6 I 1703 roku-wykonał organomistrz Antoni Jung z Lądka.

W kaplicy północnej, prócz wspomnianej już Madonny stoi barokowa chrzcielnica z czarnego marmuru, której drewniane wieko wieńczy kompozycja rzeźbiarska Chrzest w Jordanie.

Interesujące jest także wyposażenie kaplicy południowej. Zamyka ją kuta barokowa krata, a we wnętrzu znajduje się barokowy, architektoniczny ołtarz z koło 1720 r., z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem.

W ściany kościoła wmurowano kilka ciekawych epitafiów. Wewnątrz, na łuku tęczy umieszczono dwie płyty z herbami Domantzów i Schweinichenów oraz inskrypcjami, które jednak z powodu wielokrotnego zamalowywania nie dają się odczytać. Natomiast przy ścianie zewnętrznej znajdują się dwa epitafia miejscowych proboszczów- m.in. wspomnianego w związku z cudownym uzdrowieniem księdza Wiktora Apoloni (proboszcz w latach 1882-1901; zmarł 4 VII 1904 r. )

Świątynię otacza kamienny mur pochodzący prawdopodobnie z 1. połowy XVI w. Od strony wewnętrznej zachowała się na niemal całej długości tzw. odsadzka-rodzaj stopnia, który służył jako ganek obronny. Kościół był więc niegdyś inkastelowany, czyli przystosowany do obrony. Na teren cmentarza wchodzi się od południa przez ładny budynek bramny, zwieńczony renesansową attyką z tzw. "jaskółczymi ogonami" (XVI w.), zaś od zachodu przez skromną furtę.

Kościół w Zwróconej ma wyjątkowe walory krajobrazowe. Stojąc na stoku wzgórza, góruje nad wsią, a jego wieża z charakterystycznym dwuprześwitowym hełmem stanowi z dala widoczny, piękny "znak rozpoznawczy" Zwróconej. Również bezpośrednie otoczenie kościoła, które współtworzy architektura świątyni, towarzyszące jej obiekty małej architektury (mur z bramką, kolumna maryjna, krzyż) i stare drzewa, ma niepowtarzalny klimat. Warto zauważyć, że pomimo wielokrotnych przebudów w różnych stylach, dostawiania przybudówek i kaplic, kościół św. Piotra i Pawła nie stał się zlepkiem przypadkowych elementów, lecz całością o żywej, bogatej bryle.

Wieś, ze względu na rządy biskupie, była bardzo pobożna, o czym świadczą liczne kaplice, rzeźby drewniane i kamienne krzyże. Przy wejściu na teren kościelny, pod trzema lipami (dawniej czterema) stoi wspomniana już, piękna kolumna z rzeźbą Matki Boskiej z 1690 r. Na cokole znajdują się inskrypcje wskazujące, że jej fundatorem był Henryk Ruprecht w 1690r., a staraniem dziedzicznego sołtysa Antoniego Weidlicha w 1751r. przeprowadzono jej renowację. Na początku lat 90. figura została skradziona przez szajkę złodziei zabytków, ale po ujęciu winnych w 1994 r. szczęśliwie powróciła na swe miejsce.

Kilka kapliczek rozrzuconych jest wśród pól wokół Zwróconej. Stawiano je najczęściej na krańcach gruntów należących do wsi, gdzie prócz funkcji sakralnej pełniły funkcję znaków granicznych. Drugim miejscem, gdzie grupowały się pobożne fundacje była droga łącząca Zwróconą-siedzibę parafii, z sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej w Kubicach (obecnie Bobolicach). Drogę tę, istniejącą do dziś i mającą charakter alei wysadzanej topolami, wykorzystywały często pielgrzymki, a przy kapliczkach zatrzymywano się na odpoczynek i modlitwę. Kilka z nich zachowało się do dziś- m.in. ceglana kapliczka słupowa na skrzyżowaniu tej drogi z szosą nr 8.

Nie zachowała się, niestety, kapliczka, którą według tradycji ufundował sołtys Antoni Weidlich nad stawem w centrum wsi. Warto natomiast zwrócić uwagę na krucyfiks z ładną, pełnoplastyczną, ceramiczną figurą Chrystusa, stojący w pobliżu przejazdu kolejowego.

Źródło: parafiazwrocona.maszt.pl