Stare Miasto w Bielsku-Białej
R.392/53 z 14/03/1953
Stare Miasto jest kolebką dawnego Bielska, które zostało zbudowane w XIII w. na Wzgórzu Miejskim. Ślady jego długiej historii widoczne są zarówno w murach obronnych, jak i pięknych zabudowaniach rynku nadal zachwycających swoją architekturą.
Centralna część Bielska-Białej – Wzgórze Miejskie – to teren, wokół którego rozwinęło się niegdyś to jakże piękne dzisiaj miasto. Jego najważniejszą częścią jest oczywiście rynek z wybiegającymi z jego narożników prostopadłymi uliczkami, które tworzą układ urbanistyczny typowy dla śląskich miast lokowanych na prawie magdeburskim.
Do czasu pożarów z 1659 i 1664 r., które doszczętnie spaliły Bielsko, miasto miało zabudowę wyłącznie drewnianą (z wyjątkiem zamku i kościoła). Dopiero w XVII w. zaczęto stawiać murowane kamienice, które także spłonęły, m.in. w 1808 i 1836 r.
Mimo pożarów, Stare Miasto zachowało swój średniowieczny układ urbanistyczny. Rynek od początku dziejów miasta stanowił jego centrum administracyjno-gospodarczo-kulturalne. Jego obecny układ odnosi się do pierwotnych układów lokacyjnych miasta pochodzących z XIII i XIV w. W rynku znajdowały się najważniejsze budowle – ratusz, waga miejska oraz ławy kupieckie, a także studnia i pręgierz. Oczywiście, obiekty te nie zachowały się do dnia dzisiejszego – jedynym obiektem, którego relikty udało się odnaleźć jest średniowieczny ratusz. Z czasów nowożytnych odkryto natomiast budynek w zachodniej części rynku, uważany za wagę miejską, w partii centralnej drewniany zbiornik z XVI w. oraz studnię z kamienną cembrowiną z XVII w. W trakcie badań archeologicznych udało się również odkryć relikty podziemnej partii XVIII-wiecznego rezerwuaru wodnego oraz pozostałości dawnego, drewnianego wodociągu miejskiego.
Już w I poł. XIV w. miasto było otoczone murami obronnymi z kamienia łamanego wzmocnionymi przez palisady, baszty i trzy bramy:
dolną (obecna wieża zamkowa) – wzniesioną w I poł. XIV w. w postaci wieży z ostrołukowym przejazdem pośrodku, poprzedzonym fosą i zwodzonym mostem;
górną – której relikty zachowały się u zbiegu ulic: Piwowarskiej, Waryńskiego, Św. Trójcy i Sobieskiego;
od strony pastwiska północnego (ul. Kręta) – mająca kształt czworokątnej baszty pełniącej rolę furty miejskiej z otworem bramnym usytuowanym prostopadle do wylotu ulicy Międzuchowej prowadzącej od strony rynku.
Fortyfikacje miały długość ok. 800 m i wykorzystywały naturalne właściwości wzgórza. Ich powstanie wiązać należy z podziałem pierwotnego Księstwa Cieszyńskiego ok. 1316 r. na właściwe Księstwo Cieszyńskie i Księstwo Oświęcimskie z granicą na rzece Białej. Relikty fragmentów murów wewnętrznych zostały odsłonięte w wielu miejscach starówki, z wyjątkiem placu św. Mikołaja.
W XVI w. mury zostały poddane rozbudowie – po 1521 r. wzniesiono drugą linię murów (zewnętrznych) w odległości ok. 5–10 m od wewnętrznych. Ich wschodni fragment, znajdujący się wzdłuż wschodniej skarpy Zamku Sułkowskich, zachował się do 1889 r. Rozbudowane fortyfikacje, stworzone z myślą o obronie miasta przed niebezpieczeństwem tureckim, nie obroniły jednak mieszkańców przed napadem Szwedów w 1645 r. W czasie pożaru miasta w 1659 r. zostały poważnie uszkodzone, niemniej odbudowano je i do poł. XVIII w. spełniały swą rolę. Później częściowo je rozebrano, a częściowo zabudowano, podobnie jak to się stało ze starymi fortyfikacjami w innych miastach austriackich.
Aż do XIX w. Stare Miasto było centrum gospodarczym, administracyjnym i kulturalnym Bielska. W tym stuleciu życie miasta zaczęło się przenosić na Dolne Przedmieście (szczególnie po 1890 r.). Po II wojnie światowej rynek przerobiono na skwer, a cała starówka stała się zaniedbaną dzielnicą antykwariatów i kafejek. Dopiero dzięki programowi rewitalizacji Starego Miasta, rozpoczętemu w 2003 r., starówce został przywrócony dawny blask oraz funkcja kulturalnego centrum Bielska-Białej. Kluczowe obiekty zabytkowe bialskiej starówki to: Zamek Książąt Sułkowskich, katedra pw. św. Mikołaja, rynek z pomnikiem św. Jana Nepomucena, fontanną, reliktami dawnej wagi miejskiej i studni oraz kamienicami z podcieniami, a także pozostałości murów miejskich.
Źródło: peuk.fiiz.pl
