Bunkier "Diabli Młyn" w Brennej
Bunkier "Diabli Młyn" w Brennej, a właściwie pozostałości partyzanckiego schronu, który wybudowali między 1 a 3 maja 1944 roku bracia Józef i Alojzy Jaworscy oraz Józef i Antoni Bojda. Miał stanowić główne schronienie dla świeżo wydzielonego pododdziału AK „Wędrowiec” w Brennej Leśnicy. Był on trudny do odnalezienia, gdyż wybudowano go i zamaskowano w młodniku świerkowo-bukowym. Nigdy nie został odkryty przez okupanta. Był użytkowany przez dziesięć miesięcy, aż do 5 marca 1945 r., gdy partyzanci ewakuowali się z Brennej. Była to ziemianka o wymiarach 6x5x2 m, w której mogło zmieścić się kilkanaście osób. Grajewski opowiedział też jak w październiku 1944 kilkanaście metrów od bunkra przechodziła obława własowców. Partyzanci ostrzeżeni przez wartowników przygotowali się do walki, do której jednak nie doszło, gdyż Niemcy minęli pozycje partyzantów.
Źródło: Tablice informacyjne przy obiekcie.
Z myślą o pasjonatach historii powstał nowy produkt turystyczny - „Szlak II Wojny Światowej”, dzięki któremu chętni do poszukiwania wojennych śladów w Brennej mogą udać się na wędrówkę żółtym szlakiem. prowadzącym ze Starego Gronia do Brennej Leśnicy i dalej na Orłową. Z kolei samo dojście do pozostałości bunkrów tzw. ziemianek: „W Grapach” oraz w „Diablim Młynie” oznaczono niebiesko-białymi znakami. Odkrywanie i utrwalenie śladów przeszłości ułatwią znajdujące się na trasie cztery tablice informacyjne. Pierwsza z nich usytuowana jest w pobliżu Szkoły Podstawowej w Brennej Leśnicy i zapoznaje z działalnością partyzantów z Brennej oraz sowieckich spadochroniarzy. Kolejne tablice zostały zamontowane przy bunkrach: „Diabli Młyn” oraz „W Grapach” - opowiadają historię powstania tych ziemianek i rozgrywających się w pobliżu nich potyczek partyzantów z hitlerowską armią. Ostatnia z tablic zlokalizowana jest w pobliżu szczytu Orłowej i opisuje dramatyczne losy mieszkańców Brennej i jeńców włoskich.
Źródło: wiadomosci.ox.pl / turysta.brenna.org.pl / wikipedia.pl
Do bunkra "Diabli Młyn" najprościej dotrzeć z parkingu w Brennej Leśnicy przy szkole, korzystając z żółego szlaku prowadzacego w kierunku na Stary Groń (792m). Przy szkole znajduje się sporo miejsca, gdzie można zaparkować samochód. Trasa zajmie nam ok. 0:35 h w górę i ok. 0:20 h z powrotem. Od żółtego szlaku poprowadzono biało-niebieski szlak historyczny (ok. 5 minut pieszo), wymaga odejścia ok. 300 metrów od żóltego szlaku.
Na terenie Brennej w czasie II Wojny Światowej wybudowano kilkadziesiąt ziemianek - tzw. bunkrów, dających schronienie osobom poszukiwanym i partyzantom. Pierwszym był prawdopodobnie bunkier „Między łąkami" zlokalizowany w dolinie Leśnicy (okolice Świniorki), wybudowany na przełomie 1939 i 1940 roku, przez uczestników konspiracji antyhitlerowskiej z kręgu działaczy katolickich zrzeszonych w organizacjach Orzeł Biały i Legia Polska (później ZWZ), a konkretnie członków rodzin Gaszczyków i Jaworskich. W bunkrze tym ukrywano m.in. bibliotekę Stowarzyszenia Młodzieży Katolickiej. Oddział Armii Krajowej ,Wędrowiec" zbudował i wykorzystywał łącznie aż 26 bunkrów. Jednym z nich był bunkier „W Grapach". W uroczysku Grapy, na stoku góry Orłowej 2 km od szczytu, partyzancki AK - Jan i Antoni Bojdowie, Alojzy i Jan Jaworscy oraz Franciszek Moskała wybudowali we wrześniu 1944 roku duży bunkier. Był on zamieszkały przez niespełna miesiąc od 24 grudnia 1944 r. W nim radzieccy spadochroniarze i część partyzantów spędzili ostatnią wojenną Wigilię i Nowy Rok. 27 stycznia 1945 r. w pobliżu bunkra doszło do jednej z największych potyczek partyzantów pod dowództwem radzieckim z siłami niemieckimi. Partyzanci wyszli z oblężenia bez szwanku, podczas gdy straty niemieckie wynosiły prawdopodobnie kilku rannych i zabitych.
Źródło: Tablice informacyjne przy obiekcie / Wojciech Grajewski
