Zabytkowa zabudowa Bystrzycy Kłodzkiej
A/2563/355 z 25.11.1956
Bystrzyca Kłodzka w pełni zachowała swój układ urbanistyczny wywodzący się z czasów średniowiecznych, który należy do jednych z najciekawszych zespołów na Śląsku. Wynika to z faktu, że miasto lokowano na surowym korzeniu oraz na specyficznym terenie, przez co od samego początku uzyskało ostateczne, optymalne rozplanowanie. Miasto zajmuje spłaszczenie na ostrodze stromo opadającej w kierunku zakola Nysy Kłodzkiej, u jej spływu z Bystrzycą Łomnicką. Kształt miasta zbliżony był do zniekształconego owalu. O oryginalności układu przesądza kilka czynników:
- kościół parafialny zlokalizowano w najwyżej położonym punkcie miasta, a nie, jak kazała tradycja w pobliżu rynku.
- w najniższej części osady, ale za to na cyplu ostrogi zbudowano obronne wójtostwo,
- rynek uzyskał kształt zbliżony do trapezu, wytyczono go w rozmiarze 62 X 108 m,
- poza miastem znajdował się szpital z kaplicą i przytułkiem oraz szpital zakaźny, młyny, folwarki, a także kaplica św. Floriana.
Ze względu na usytuowanie miasta na wysokim brzegu jego zabudowa ukształtowała się tarasowo, tworząc niepowtarzalną panoramę, a wiele uliczek i zaułków łączących okolice rynku z dolinami obu rzek zbudowano w postaci stromych przejść, niekiedy wiodących po kamiennych stopniach.
Ośrodek historyczny miasta Bystrzycy Kłodzkiej ma wartości historyczne i kulturowe, ponieważ jest świadectwem historii ziemi kłodzkiej, przykładem procesów cywilizacyjnych oraz sposobów kształtowania układów urbanistycznych. Na terenie miasta znajdują się też zabytkowe budynki o wybitnych i znaczących dla regionu wartościach artystycznych.
Bystrzyca Kłodzka jest zlokalizowana w pd. części Ziemi Kłodzkiej przy dawnych traktach handlowych, m.in. przy głównym szlaku ze Śląska w głąb Czech. Założona w Rowie Górnej Nysy, w obronnym miejscu, ujętym widłami Nysy Kłodzkiej i jej lewego dopływu, Bystrzycy. Centrum miasta ma owalny obrys i szachownicowo-krzyżowy układ urbanistyczny ukształtowany ok. poł. XIII wieku. W ramach tego układu znajdują się dwa sąsiadujące ze sobą rynki. Właściwy (obecnie pl. Wolności) z ratuszem i z wylotami ulic Siennej, S. Okrzei, Rycerskiej, Kupieckiej, Siemiradzkiego, Podmiejskiej i Kościelnej. Mniejszy rynek, dawny targ bydlęcy, teraz Mały Rynek, z zespołem kościoła ewangelickiego. Na pn.-zach. krańcu miasta, na kulminacji terenu, stoi budowany od poł. XIII w. kościół parafialny, a w pd.-zach. części Bystrzycy Kłodzkiej, w miejscu najbardziej stromym i obronnym, wzniesiona w 1319 r. murowana wieża wójtowska. Włączona w system fortyfikacji miasta tworzony przez mury miejskie, obecnie z Bramą Wodną, z basztą bramną Kłodzką i z basztą Rycerską. Przed bramami i przy traktach zlokalizowane przedmieścia, rozwijane intensywniej od XVI wieku. Na ich obrzeżach grunty rolne z folwarkami, młyny, folusze, wapienniki, słodownie i szpital. Średniowieczna zabudowa Bystrzycy Kłodzkiej była drewniana, tylko wieża wójtowska murowana, obecnie częściowo zachowana w budynku przy ul. Podmiejskiej 1. Od 1561 r. czynny był w Bystrzycy cech murarzy i kamieniarzy, a z 1581 r. zachowała się wzmianka o cegielni miejskiej. W 2. poł. XVI w. i na pocz. XVII w. upowszechniło się w mieście prywatne budownictwo murowane. Rynek i niektóre ulice obudowane zostały wówczas renesansowymi kamienicami. W 1737 r. wzniesiono na rynku pomnik Trójcy Świętej. W 2. poł. XIX w. i 1. poł. XX w. przedmieścia rozbudowane, wznoszone na nich budynki użyteczności publicznej, szkoły, dworzec kolejowy i obiekty przemysłowe. Obecnie zachowała się historyczna, mieszkalna zabudowa części miasta w obrębie murów miejskich, w dużym stopniu o renesansowej genezie. Najcenniejszay obiekt to bardzo okazała, późnorenesansowa kamienica przy Rynku 17 (ok. 1620 r.) trzytraktowa, z obszerną, sklepioną sienią, z bogatym wystrojem elewacji, sklepieniami i portalami. W przypadku innych renesansowych kamienic zachowane sienie nakryte sklepieniami kolebkowymi z lunetami zdobionymi dekoracją drutową w naśladownictwie sklepienia sieciowego (Rynek 4, 6, 7, 8, 11, 15, 18, 20, 21, ul. S. Okrzei 4). W nielicznych domach zachowanły się renesansowe portale (Rynek 7, 11, Kościelna 3). Renesansowe kamienice były przebudowywane w 2. poł. XVII, XVIII i XIX w. oraz na pocz. XX stulecia, także w wyniku licznych pożarów nawiedzających miasto w latach 1646, 1703, 1800 i 1823.
Źródło: wikipedia.pl / zabytek.pl
Miasto, początkowo prywatne, lokowane na prawie niemieckim przed 1253 rokiem. Założone z inicjatywy kasztelana kłodzkiego Gallusa (Havla) z Lemeberku. Po 1319 r. podniesione do rangi miasta królewskiego w Czechach. W 1336 r. wzmiankowany tutejszy kościół parafialny. Od poł. XIV w. Bystrzyca Kłodzka była ośrodkiem powiatu sadowego. W XV w. na jej terenie miały miejsce niepokoje związane z wojnami husyckim. W średniowieczu miasto było głównie ośrodkiem rzemieślniczym z rozwiniętą produkcją sukna oraz z niezbyt liczną warstwą kupców. Mieszczaństwo średniozamożne. Na przedmieściach rozwijało się rolnictwo i gospodarka stawowa. Od 1522 r. zaczęła się reformacja w Bystrzycy Kłodzkiej. W 2. poł. XVI w. ma miejsce rozwój gospodarczy miasta, m.in. w związku z wytwórstwem sukna i wyrobów z lnu. W czasie wojny trzydziestoletniej miasto zostało niszczone, m.in. przez pożary. Odbudowane do pocz. XVIII wieku. Od lat 40. XVIII w. na jego terenie toczone są wojny śląskie i w ich konsekwencji całe hrabstwo kłodzkie z Bystrzycą zostało przyłączone wraz ze Śląskiem do Prus. Pod panowaniem pruskim, w 2. poł. XVIII w. intensywnie rozwijał się lokalny przemysł włókienniczy. Mieszczaństwo nadal było średniozamożne, a duży handel w regresie. Od lat 60. XIX w. zaczął się rozwijać lokalny przemysł. W 1875 r. zostaje zbudowana linia kolejowa z Wrocławia do Międzylesia, połączona z siecią kolejową w Czechach. W latach 1945-1973 Bystrzyca Kłodzka zostaje miastem powiatowym, obecnie jest ośrodkiem administracyjnym rozległej gminy.
Źródło: zabytek.pl
