Stary cmentarz żydowski w Cieszynie
A-411/86 z 11.07.1986
Cmentarz powstał w poł. XVII w. dzięki J. Singerowi, pierwszemu Żydowi, który osiadł w Cieszynie na stałe. Aż do poł. XIX w. był jedyną żydowską nekropolią Śląska Cieszyńskiego. Od 1866 r. funkcjonuje jako cmentarz żydowskiej gminy wyznaniowej w Cieszynie.
Stary cmentarz żydowski w Cieszynie jest jednym z dwóch kirkutów na terenie miasta. Ma powierzchnię 1,9 ha i jest otoczony murowanym ogrodzeniem.
Do czasów współczesnych na cmentarzu zachowało się 1576 nagrobków, z których najstarszy pochodzi z 1686 r. Wraz z upływem czasu, zmieniał się wygląd tutejszych grobów. Najstarsze nagrobki są małe, wykonane z piaskowca i zdobione inskrypcjami. Nowsze groby, z XVIII w., charakteryzują się już ornamentyką żydowską oraz są zdecydowanie większe. Widoczne na cieszyńskich macewach inskrypcje są stosunkowo krótkie i proste. Oprócz podstawowych danych dotyczących zmarłego (imię, nazwisko, data urodzenia i śmierci) znajdują się na nich ewentualnie krótkie pochwały. Wiek XIX zaznaczył się widocznym wpływem asymilacji żydowskiej, widocznej przede wszystkim w fakcie, iż tutejsze nagrobki zatraciły cechy charakterystyczne dla żydowskich macew. Pojawiły się wówczas bowiem elementy stylistyki neoklasycznej, a później nagrobki w formie obelisków.
Na cmentarzu znajdują się także dwa nagrobki żeliwne z II poł. XIX w. Najprawdopodobniej w Cieszynie znajdowały się także nagrobki drewniane, stosowane w ubogich pochówkach, żaden jednak nie przetrwał do naszych czasów.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Jak głosi utrzymująca się do dzisiaj lokalna tradycja, tzw. stary cmentarz żydowski, powstał już w średniowieczu, czego dowodzić mają stwierdzone na kilkunastu nagrobkach daty z II poł. XIV i I poł. XV w. W rzeczywistości chodzi tu o skróty dat o 400 lat późniejszych.
Kirkut został założony w poł. XVII w., dzięki Jakubowi Singerowi, pierwszemu Żydowi, który osiadł w Cieszynie na stałe. W 1647 r. uzyskał on od księżnej cieszyńskiej Elżbiety Lukrecji m. in. prawo założenia cmentarza dla grzebania zmarłych członków swojej rodziny. W tym samym roku Singer kupił od mieszczanina Jana Krausa trzy kawałki pola na zboczu zwanym Winogradem. Przez następne 150 lat cmentarz funkcjonował jako prywatny cmentarz rodu Singerów, najstarsze zachowane do dzisiaj nagrobki pochodzą z końca XVII w. W XVIII w., w miarę powiększania się liczby Żydów na Śląsku Cieszyńskim coraz częściej grzebano tu osoby spoza rodziny Singerów, za co właściciele pobierali opłaty. Musieli też powiększać areał cmentarza przez zakup sąsiednich parcel. W tym czasie cmentarzem opiekował się zatrudniony przez Singerów grabarz.
W 1785 r. Singerowie sprzedali cmentarz ogółowi tzw. tolerowanych Żydów Śląska Cieszyńskiego, czyli 88 rodzinom, które posiadały oficjalne prawo pobytu na tym terenie. Aż do połowy XIX w. nadal był to jedyny cmentarzem żydowski na Śląsku Cieszyńskim. Jego areał ulegał kolejnemu powiększeniu w 1802 r. i przed 1836 r. W 1830 r. cmentarz został otoczony murem. W I poł. XIX w. przy nekropolii działał szpital dla chorych i biednych Żydów z całej okolicy.
Od 1866 r. kirkut funkcjonował jako cmentarz żydowskiej gminy wyznaniowej w Cieszynie. Z fundacji Emanuela A. Ziffera wzniesiony został duży i funkcjonalny dom przedpogrzebowy wraz z mieszkaniem dla strażnika cmentarza i stajnią dla karawanu. Pod koniec XIX w. cmentarz składał się z siedmiu kwater o powierzchni ponad 0,8 ha, na których znajdowało się prawie 2 tys. nagrobków. Z braku miejsca i możliwości dokupienia kolejnych gruntów w bezpośrednim sąsiedztwie na pocz. XX w. zaprzestano grzebania na starym cmentarzu, choć sporadyczne pochówki zdarzały się jeszcze w okresie międzywojennym. W 1945 r. hitlerowcy dokonali tu egzekucji 81 zakładników, których ciała po wojnie ekshumowano na cmentarz komunalny znajdujący się przy ulicy Katowickiej.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Cmentarz jest zamknięty. Opiekuje się nim Gmina Wyznaniowa Żydowska w Bielsku-Białej.
