Twierdza artyleryjska Stachelberg

Twierdza artyleryjska Stachelberg (czes. Dělostřelecká tvrz Stachelberg) to jeden z najbardziej imponujących i zarazem niedokończonych projektów czechosłowackiego systemu obronnego, wzniesiony na górze o tej samej nazwie nad wsią Babí koło Trutnova w Karkonoszach. Jej budowę rozpoczęto w październiku 1937 roku, a po ukończeniu miała być największą twierdzą artyleryjską Czechosłowacji. Niestety, wydarzenia związane z Układem Monachijskim w 1938 roku przerwały prace, pozostawiając po sobie imponujące, lecz niedokończone umocnienia.

Dziś Stachelberg jest jednym z najciekawszych punktów turystyki militarnej w Czechach, przyciągającym miłośników historii, architektury obronnej i górskich krajobrazów.

Historia budowy i znaczenie militarne

Decyzję o budowie kompleksu podjęto już w 1934 roku, a pierwsze badania terenowe wykonano w lutym 1935 r. Prace projektowe prowadzili kpt. Emil Ludvík i kpt. inż. Alois Staňa, a nadzór nad realizacją objął kpt. Jan Karásek.
Oficjalnie budowę rozpoczęto 16 października 1937 r., a w ciągu roku wydrążono system korytarzy i szybów na głębokości 20–60 metrów pod powierzchnią ziemi.

Twierdza Stachelberg miała składać się z 12 obiektów bojowych – w tym wież artyleryjskich, schronów piechoty, tradytorów i zapór przeciwczołgowych – połączonych siecią 34 podziemnych pomieszczeń, które miały mieścić m.in. koszary, magazyny amunicji, maszynownie i zaplecze techniczne.
Załogę planowano na 778 żołnierzy, w tym 46 oficerów.

Do czasu przerwania budowy ukończono jedynie schron piechoty T-St-S 73 Polom, który dziś stanowi główną część udostępnioną zwiedzającym.

Struktura twierdzy Stachelberg

Obiekty bojowe wchodzące w skład grupy warownej Stachelberg:

1. Schron T-St-S 71 – schron bojowy piechoty
2. Schron T-St-S 72 "Chlum" – schron bojowy piechoty
3. Schron T-St-S 73 "Polom" – schron bojowy piechoty (tradytor międzypola)
4. Schron T-St-S 74 "U silnice" – schron bojowy piechoty
5. Schron T-St-S 75 – wieża artyleryjska – 2 haubice kal. 100 mm
6. Schron T-St-S 76 – wieża artyleryjska – 2 haubice kal. 100 mm
7. Schron T-St-S 77 – schron artyleryjski (tradytor) - 3 haubice forteczne
8. Schron T-St-S 78 – schron artyleryjski (tradytor) - 3 haubice forteczne
9. Schron T-St-S 79 – schron artyleryjski – 2 moździerze kal. 120 mm
10. Schron T-St-S 80 – schron artyleryjski – 2 moździerze kal. 120 mm
11. Schron T-St-S 80a – schron wejściowy
12. Schron obserwacyjny T-St-S 76a (na wzgórzu Baba) – schron obserwacyjny artylerii.
13. zapora przeciwczołgowa,

Przerwanie prac i powojenne losy

W wyniku Układu Monachijskiego we wrześniu 1938 roku prace budowlane zostały wstrzymane. Ukończony schron T-St-S 73 został prowizorycznie uzbrojony w karabiny maszynowe, a reszta obiektów pozostała w stanie surowym.
Po wojnie podziemia przez lata niszczały, a w latach 1966–1990 bunkier wykorzystywano jako magazyn toksycznego pestycydu Aredyn, zawierającego arsenian wapnia.

Dopiero w 1993 roku, po oczyszczeniu i odkażeniu terenu, schron T-St-S 73 udostępniono turystom. W 2000 roku udało się częściowo osuszyć podziemia, które obecnie można zwiedzać z przewodnikiem.

Muzeum i ekspozycje

W udostępnionym bunkrze T-St-S 73 Polom mieści się wystawa historyczna prezentująca losy czechosłowackich fortyfikacji, wyposażenie wojskowe i dokumentację fotograficzną.

Odwiedzający mogą zobaczyć m.in.:

• modele uzbrojenia i wyposażenia bunkrów,
• makiety przedstawiające system obronny Stachelberga,
• panoramiczny model twierdzy o wymiarach 3x6 metrów, pokazujący jej planowany wygląd po ukończeniu.

Część ekspozycji znajduje się w podziemiach – to rozległy labirynt korytarzy i hal, które można zobaczyć po pokonaniu 200 schodów z poziomu wystawy.

Ścieżka edukacyjna i wieża widokowa Eliška

Dodatkową atrakcją Stachelberga jest ścieżka edukacyjna, biegnąca wzdłuż zachowanych zabudowań fortecznych, tworzących zwartą linię obronną o dużej wartości historycznej.

W bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się wieża widokowa Eliška (Elżbieta), wzniesiona w 2015 roku na wysokości 632 m n.p.m. Wieża ma 24,5 metra wysokości i swoim kształtem nawiązuje do wojskowych punktów obserwacyjnych. Z jej szczytu roztacza się widok na Przełęcz Lubawską, Góry Krucze, Orlickie i Karkonosze, co czyni ją idealnym punktem widokowym dla turystów i pasjonatów historii.

Zwiedzanie i praktyczne informacje

Twierdza Stachelberg udostępniona jest do zwiedzania od wiosny do jesieni. Część nadziemną można oglądać samodzielnie, natomiast zwiedzanie podziemi odbywa się z przewodnikiem i trwa około godziny.

W 2022 roku wprowadzono ograniczone godziny otwarcia z powodu przebudowy drogi Babí – Prkenný Důl, jednak teren zewnętrzny i ścieżka dydaktyczna pozostały dostępne dla turystów.

Dziedzictwo i znaczenie

Twierdza artyleryjska Stachelberg to unikatowy przykład czeskiej inżynierii wojskowej, symbol determinacji i ambicji przedwojennej Czechosłowacji w obliczu narastającego zagrożenia ze strony III Rzeszy. Choć nigdy nie została ukończona, dziś stanowi żywe muzeum historii oraz fascynujący cel podróży dla turystów zainteresowanych militariami i architekturą obronną.

Odwiedzając Stachelberg, można nie tylko poczuć atmosferę dawnych czasów, ale także zrozumieć, jak ogromnym przedsięwzięciem była budowa tej górskiej twierdzy — miejsca, które łączy w sobie potęgę betonu, geniusz inżynierii i pamięć o minionej epoce.