Bateria Wydmowa w Gdańsku

Budowę obiektów tej baterii rozpoczęto w 1919 roku, a więc tuż po pierwszej wojnie światowej. Jej zadaniem było rażenie bezpośrednim ogniem okrętów i innych jednostek pływających na podejściach do twierdzy gdańskiej i znajdujących się w obrębie całej Zatoki Gdańskiej, a także stworzenie możliwości skutecznego rażenia na tym obszarze największych ówczesnych okrętów, jakie mogły pojawić się na Bałtyku.

Odległość w linii prostej od gdańskich Stogów do krańca Mierzei Helskiej wynosi 22,5 km, a izobaty 10, 15 i 20 m przebiegają w odległości 2,5 6 i 20 km od brzegu w okolicach Gdańska. Aby obszar ten pokryć ogniem armat brzegowych, ich kaliber w tamtym okresie powinien wynosić ponad 200 mm. Ponadto przyjęto, że ogień ten powinien być stromotorowy, co ułatwiłoby rażenie pokładów okrętów, które były słabiej opancerzone od burt. Ten warunek spełniały haubice i one zostały wybrane do uzbrojenia projektowanej baterii.
Dla zwiększenia odporności na bezpośrednie trafienia pociskami nieprzyjaciela, szczególnie z dział okrętowych, założono, by haubice mogły zmieniać swe położenie. Nie mogły to być działobitnie stałe. Te warunki spełniały haubice o kalibrze 240 mm, produkowane w Niemczech i montowane na kolejowych lorach. Bateria miała składać się z dwóch haubic na oddzielnych lorach.

Do lokalizacji infrastruktury baterii wybrano teren wydmowy między polami irygacyjnymi a brzegiem morza, na zachód od obecnej pętli tramwajowej w Gdańsku Stogach w pobliżu plaży, chociaż jeden z obiektów, prawoboczne stanowisko obserwacyjne, zlokalizowano na Źródlanej Górze w Górach Zachodnich.

Budowę Baterii Wydmowej nie dokończono, ponieważ po pierwszej wojnie światowej zmieniła się niemiecka koncepcja obrony południowego wybrzeża Bałtyku i Zatoki Gdańskiej, w wyniku między innymi demilitaryzacji Gdańska na mocy postanowień traktatu wersalskiego.

Do dziś zachowało się pięć żelbetowych obiektów tej baterii. W tym główne stanowisko dowodzenia zlokalizowane na zachód od pętli tramwajowej, w odległości około 500 m przy leśnej drodze. Jest ono dobrze widoczne z deptaka przy wydmach. Dwa stanowiska obserwacji bocznej: lewoboczne między wydmami i zalesionymi pagórkami wydmowymi od strony pól irygacyjnych i prawoboczne w Górkach Zachodnich oraz dwa schrony podobne do siebie sylwetką bryły architektonicznej, różniące się jedynie szczegółami. Pierwszy z nich położony nieco w lewo od resztek grobli i koryta rowu rozprowadzającego ścieki do pól irygacyjnych, jest dobrze widoczny w lesie. Drugi schron natomiast położony jest w odległości około 200m na zachód od lewobocznego stanowiska obserwacyjnego, na piaszczystej polanie pośród wydmowych wzniesień i zadrzewień.

Trudno obecnie ustalić, gdzie były lub gdzie planowano ułożyć tory pod lory z haubicami. Można sądzić, że przed frontową stroną schronów, a przemawia za tym płaski teren i łatwość dostarczenia do lor amunicji oraz możliwość szybkiego obsadzenia haubic przez załogę przebywając w schronach. Dla  ułatwienia manewrowania lorami, znajdowały się tu, co najmniej dwa tory, które były niewątpliwie połączone z torami kolejowymi prowadzącymi z Przeróbki do Wisłoujścia.

Pomiędzy Schronami amunicyjno-załogowymi (ok. 250m na zachód od schronu wschodniego i ok. 200 m na wschód od schronu zachodniego) usytuowany był prawoboczny punkt obserwacyjny. Jest to obiekt bliźniaczy do tego na Źródlanej Górze  i podobnie jak on ukierunkowany szczeliną obserwacyjną. Jego odległość od Zatoki Gdańskiej wynosi 500 m. Obecnie, tak z głównego stanowiska, jak i z obydwu punktów bocznej obserwacji jej nie widać. Zasłania ją las i ciągi wydm. Jest oczywiste, że przy technice prowadzenia obserwacji celów stosowanej w pierwszej połowie XX wieku, akwen ten musiał być widoczny. Zatem należy przyjąć, że w owym czasie konfiguracja wydm była inna i nie były one zalesione.

Źródło: bibliotekapp.pl

• Stefan Świerczewski, Bateria Wydmowa w Gdańsku Stogach, [w:] „Jantarowe Szlaki. Pomorski Kwartalnik Turystyczno-Krajoznawczy”, nr 2 (296)/2010.