Polska Księgarnia Andrzeja Samulowskiego w Gietrzwałdzie









Księgarnia Andrzeja Samulowskiego w Gietrzwałdzie powstała w 1878 roku jako pierwsza na Warmii polska księgarnia, założona przez Andrzeja Samulowskiego, który wspierany przez lokalnych przedsiębiorców, otworzył ją, oferując nie tylko dewocjonalia, ale także szeroki wybór literatury – od polskiej literatury patriotycznej po dzieła zagraniczne. Księgarnia szybko stała się centrum życia kulturalnego regionu. W jej murach odbywały się spotkania literackie, a w 1886 roku rozpoczęła się drukarska działalność – z księgarni wyszła pierwsza, próbna edycja „Gazety Olsztyńskiej”. Księgarnia działała do 1939 roku.
Miejsce spotkań i oporu
Księgarnia Samulowskiego była nie tylko miejscem, gdzie można było kupić książki. Była to również oaza polskości w zniemczonym regionie. Podczas plebiscytu w 1920 roku, Samulowski wywiesił przed swoją księgarnią biało-czerwoną flagę, co było wyrazem jego patriotycznych poglądów. Gest ten spotkał się z agresją ze strony niemieckich mieszkańców, jednak Samulowski nie ustąpił.
Dziedzictwo Samulowskich
Po śmierci Andrzeja Samulowskiego, księgarnią zajęła się jego żona Marta. Dzięki ich zaangażowaniu, księgarnia przetrwała do wybuchu II wojny światowej. Dziś, choć księgarni już nie ma, jej duch wciąż jest obecny w Gietrzwałdzie. Dom, w którym mieściła się księgarnia, został wpisany do rejestru zabytków, a w jego wnętrzu powstała Izba Pamięci Rodziny Samulowskich.
Historia księgarni Andrzeja Samulowskiego to opowieść o miłości do książek, o patriotyzmie i o walce o zachowanie polskiej tożsamości na Warmii. To miejsce, które przez wiele lat było sercem polskiego życia kulturalnego w regionie.
Księgarnię otworzył Andrzej Samulowski (starszy) wespół ze Stanisławem Romanem z Pelplina 6 kwietnia 1878, choć sprzedażą literatury trudnił się już od 1875. Otrzymał na ten cel pomoc finansową od kierownika banku w Lubawie Teofila Rzepnikowskiego oraz Teodora Donimirskiego. W 1880 Samulowski się usamodzielnił i prowadził interes sam. W księgarni oferował książki i dewocjonalia sprowadzane z Poznania (od Józefa Chociszewskiego), ze Śląska (od Karola Miarki i Tomasza Nowackiego), z Grudziądza (od Jerzego Jalkowskiego), z Chełmna (od Walentego Fiałka), jak również od rodziny Romanów z Pelplina. Sprzedawał głównie literaturę religijną (również niemieckojęzyczną), katechizmy, modlitewniki, beletrystykę, literaturę podróżniczą, a także różańce, medaliki, obrazki i artykuły piśmienne. Oprócz tego miał w ofercie polską literaturę patriotyczną, np. "Elementarz polski" Towarzystwa Moralnych Interesów Gospodarczych Ignacego Łyskowskiego, czy miesięcznik "Światło". W 1886 poszerzono asortyment o artykuły galanteryjne i gospodarcze.
25 marca 1886 spod ulokowanej w księgarni maszyny drukarskiej sprowadzonej z Poznania wyszedł pierwszy, próbny numer „Gazety Olsztyńskiej”.
11 lipca 1920, na kilka dni przed plebiscytem, Samulowski wywiesił na budynku, w którym również mieszkał, biało-czerwoną flagę z orłem, co wzbudziło agresywne postawy u miejscowych Niemców. Ostatecznie sztandaru strzegli francuscy żołnierze. W tym samym roku księgarza odwiedził Jan Kasprowicz.
Od 1880 w prowadzeniu sklepu pomagała Samulowskiemu żona, Marta (córka księgarza mikołowskiego Tomasza Nowackiego). Prowadziła ona sklep również po śmierci męża 10 kwietnia 1928 aż do wybuchu II wojny światowej. W 1935 wizytę w sklepie złożył Melchior Wańkowicz i opisał ją w książce "Na tropach Smętka"]. Po II wojnie światowej, w latach 40. XX wieku, w pomieszczeniach dawnej księgarni pracownię malarską urządził potomek księgarza, artysta plastyk Andrzej Samulowski (młodszy).
Inna działającą w Gietrzwałdzie polską ksęgarnią była prowadzona przez Antoniego Sikorskiego.
Źródło: wikipedia.pl