Stare Miasto w Gliwicach

Od najdawniejszych czasów rynek stanowił centralny i najważniejszy punkt każdego grodu czy miasta. Pełnił on funkcje handlowe, reprezentacyjne i kulturalne. Gliwicki rynek należy do największych na Górnym Śląsku, ma niemal kwadratowy kształt, odchodzące z czterech naroży po dwie uliczki i centralnie usytuowany ratusz. Kształt architektoniczny rynku i układ pobliskich uliczek Starego Miasta zachował do dnia dzisiejszego średniowieczny układ urbanistyczny, jednakże wskutek wielokrotnych pożarów nie zachował się żaden ówczesny budynek mieszkalny, szczególnie że pierwotna zabudowa była drewniana. 

Szczególne miejsce gliwickiego rynku zajmuje ratusz, stanowiący obecnie siedzibę Pałacu Ślubów i mieszczący również sale reprezentacyjne. Pierwszy ratusz stał w tym miejsce prawdopodobnie już pod koniec XIII w. Murowana budowla stanęła na rynku w XIV w., ale została strawiona przez wielki pożar miasta w 1601 r. Znajdujące się w piwnicach fragmenty gotyckich fundamentów, a także ściany zewnętrzne, kryjące pod tynkiem gotycki wątek ceglany, dowodzą średniowiecznego rodowodu tej budowli. Po pożarze ratusz został odbudowany jako budowla renesansowa z wieżą zwieńczoną charakterystycznym dwuprzeźroczowym hełmem. Dzisiejszy kształt ratusz uzyskał podczas przebudów z XVII i XVIII w. W kolejnych wiekach miały miejsce dalsze przebudowy, a wynikiem XX-wiecznej jest przewaga cech klasycystycznych budowli. Wieżę ratuszową przebudowano w 1842 r. montując na niej wówczas zegar miejski i umieszczając na szczycie nową gałkę z iglicą. Podczas ostatniego remontu ratusza w 2002 r. w zwieńczeniu wieży znaleziono wiele pamiątek z historii miasta, między innymi ręcznie pisaną kronikę miejską, która znajduje się obecnie w Muzeum w Gliwicach. Na południowo-wschodniej części elewacji ratusza znajduje się piękna barokowa figura Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej z XVIII w. autorstwa Jana Melchiora Oesterreicha. W ścianach budowli można również zobaczyć dwie wmurowane tablice upamiętniające przemarsz wojsk Jana III Sobieskiego przez Gliwice w drodze na odsiecz Wiednia, ufundowane kolejno z okazji 200. i 300. rocznicy tego wydarzenia.

Rynek w Gliwicach ma kwadratowy kształt, a z każdego rogu odchodzą dwie uliczki. Kształt rynku oraz uliczki gliwickiej Starówki został ukształtowany w okresie lokacji miasta w średniowieczu. Na środku rynku znajduje się ratusz, a w zachodniej części fontanna z Neptunem.

W zachodniej części rynku znajduje się zabytkowa fontanna z Neptunem przedstawiająca go na delfinie. Została ona wykonana w 1794 r. z piaskowca przez Johannesa Nietschego pochodzącego z Opawy. Stoi na cokole wewnątrz kwadratowego basenu. Z fontanną związane są dwie legendy dotyczące jej powstania. Pierwsza z nich mówi, iż po tym, jak pruskie władze przeznaczyły ratusz dla regimentu dragonów i chciały zrobić drewniane koryto do pojenia ich koni, radcy miejscy odmówili tej propozycji i postanowili w zamian stworzyć fontannę. Druga wersja, promowana przez konserwatorów zabytków mówi, iż fontannę wybudowano w związku z budową kanału kłodnickiego jako symbol połączenia Gliwic z morzem.

Rynek otaczają zabytkowe kamieniczki z podcieniami, pochodzące głównie z XIX i XX w., które bardzo ucierpiały podczas II wojny światowej. W starszych domach zachowały się jeszcze sklepione piwnice. Posadowione na Starówce domy były świadkami wielu wydarzeń, choćby pobytu (noclegu) cara Rosji Aleksandra I, udającego się na kongres do Opawy, wizyty następcy tronu pruskiego Fryderyka Wilhelma czy odwiedzin wybitnych pisarzy Honoriusza Balzaka i Józefa Ignacego Kraszewskiego. W rodowej kamienicy kupieckiej rodziny Galli mieszkał przez lata John Baildon. W kamienicy pod nr 26 urodził się Oskar Troplowitz – znany wynalazca kremu Nivea, leukoplastra i pasty do zębów, a pod nr 18, w klasycystycznym budynku z I poł. XIX w., mieściła się dyrekcja zarządu dóbr koncernu Schaffgotschów.

Po 1946 r. rynek został odbudowany i zrewaloryzowany wg projektu inżyniera Franciszka Maurera, profesora Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej. W 2010 r. została przeprowadzona wymiana jego nawierzchni. W ostatnich latach dokonano również renowacji zabytkowych kamieniczek.