Dawna stanica harcerska ZHP w Górkach Wielkich

Ośrodek Harcerski w Górkach Wielkich to miejsce szczególne. Od samego początku był on ważny ze względu na swą społeczną funkcję. To właśnie w Górkach Wielkich swoje ostatnie wakacje spędzili Alek, Zośka i Rudy – harcerze Szarych Szeregów, bohaterowie książki Aleksandra Kamińskiego „Kamienie na szaniec”, których tragiczne pokolenie w większości nie doczekało życia w wymarzonej, wolnej i sprawiedliwej Polsce. Z Ośrodkiem Harcerskim w Górkach Wielkich – Sojce związana jest historia setek polskich harcerzy i harcerek. Także i dziś – mimo, iż od lat 90-tych budynki dawnej stanicy nie były użytkowane – jest ona istotna ze względu na swą rangę historyczną oraz wartość architektoniczną. Nadal świadczy o wielkości myśli i ducha pokolenia młodych ludzi, z których wielu oddało życie za Polskę.

Stanica Harcerska w Górkach Wielkich – Sojce powstała na fali międzywojennej inicjatywy rozbudowy ruchu harcerstwa polskiego jako trzecia z zaplanowanych na terenie Śląska Cieszyńskiego przedsięwzięć. Przed jej wzniesieniem uruchomiono Szkołę Instruktorką na Buczu oraz w Nierodzimiu, a także szkołę szybowcową na niedalekiej górze Chełm. To kompleksowe podejście charakteryzujące poczynione w międzywojniu „harcerskie inwestycje” nie było przypadkowe. Stało się natomiast możliwe dzięki nieocenionemu wsparciu Wojewody Śląskiego Michała Grażyńskiego, który był entuzjastą i propagatorem harcerstwa, od 1926 roku członkiem, a później przewodniczącym Związku Harcerstwa Polskiego.

Mapka: budynek 3 – były Dom Kursów, Oddział I Sanatorium, budynek 2 – były Dom Ogólny, Oddział II Sanatorium, budynek 1 – były Dom Zuchów, Oddział III Sanatorium. („Ewidencja zabytkowego parku w Górkach Wielkich (Sanatorium) gm. Brenna”, opracowali: dr inż. Danuta Kraus, dr Władysław Kraus, Kraków 1985).
Mapka: budynek 3 – były Dom Kursów, Oddział I Sanatorium, budynek 2 – były Dom Ogólny, Oddział II Sanatorium, budynek 1 – były Dom Zuchów, Oddział III Sanatorium. („Ewidencja zabytkowego parku w Górkach Wielkich (Sanatorium) gm. Brenna”, opracowali: dr inż. Danuta Kraus, dr Władysław Kraus, Kraków 1985).

Ośrodek Harcerski w Górkach Wielkich zwany też Centralną Szkołą Instruktorską Harcerstwa Męskiego najprawdopodobniej rozpoczął pracę 17 maja 1937 roku. Teren, na którym powstał, pierwotnie przez wiele lat od Skarbu Państwa dzierżawił Tadeusz Kossak – ojciec Zofii Kossak. Po podpisaniu aktu przejęcia Harcerstwo objęło gospodarstwo rolne o łącznej powierzchni 123 ha, w tym budynki gospodarcze obejmujące dużą murowaną oborę, dwie stodoły, starą stajnię z chlewikami, lodownię z małą mleczarnią, gorzelnię, szopy na narzędzia, mieszkania służby i gorzelnię. Poza infrastrukturą nieruchomą, Harcerze objęli także pozostające w gospodarstwie zwierzęta, w tym konie oraz krowy. Stok wzgórza, na którym osiedli Harcerze w części przeznaczony został na sad i ogród warzywny, a w części na park i miejsce letnich obozów. Początkowo projektowany sad między budynkami ośrodka a folwarkiem, nie został jednak wykonany z powodu nieodpowiedniego gruntu. Budynki ośrodka zgrupowane zostały w kształt podkowy przy drodze obsadzonej drzewami i oświetlonej elektrycznie. Ośrodek zaopatrzony był w wodę z własnej studni, mieszczącej się w suterenie i w zbiorniku na szczycie wieży jednego z budynków – w Domu Ogólnym. Energię elektryczną czerpano z elektrowni cieszyńskiej. Budynki skanalizowano. Budowę całości przeprowadzono w latach 1936–1938 w dwóch etapach. W pierwszym etapie w roku 1937 wykończono i oddano do użytku Dom Ogólny i Dom Kursów. W drugim – na jesieni 1938 roku – Dom Zuchów. W ten sposób już w 1937 można było przenieść do Górek Wielkich Szkołę Instruktorów Zuchowych oraz stałą kolonię zuchową, które mieściły się dotąd w Nierodzimiu. Dom Kursów obliczony był na cztery zastępy kursowe, co wraz z komendą kursu – dawało wygodne locum 35‒40 ludziom. Dom Ogólny mieścił szereg pokoi gościnnych, kancelarię, sklep, mieszkanie komendanta, świetlicę, bibliotekę, czytelnię, jadalnie, składy, wieżę ciśnień. Miał służyć przede wszystkim jako pomieszczenia dla kolonii zuchowych. Prace przy wszystkich trzech budynkach zostały dokonane przy pomocy funduszów ofiarowanych Harcerstwu przez Sejm Śląski, Przemysł Śląski, Naczelnictwo oraz druha Przewodniczącego.

DesktopWarto wspomnieć również, iż 20 listopada 1937 roku został otwarty, także w Ośrodku Harcerskim w Górkach Wielkich, Harcerski Uniwersytet Ludowy (Wiejski), który stawiał sobie w pierwszym rzędzie za zadanie wychowanie zastępów młodzieży wiejskiej. Celem uniwersytetu było podniesienie życia wsi na wyższy kulturalny i gospodarczy poziom. Uniwersytet Wiejski w Górkach Wielkich prowadzony był przez Józefa Kreta i Józefa Skrzeka przy współpracy z Aleksandrem Kamińskim, Gustawem Morcinkiem i Władysławem Malczewskim. Był on jednostką internatową o charakterze ogólnokształcącym, prowadzoną na wzór grundtwigowskich uniwersytetów ludowych duńskich. W swych wychowawczych zabiegach, w formach swego zbiorowego życia, w stwarzaniu odpowiedniej atmosfery pedagogicznej opierał się na wypróbowanych metodach harcerskich.

Do 1939 Ośrodkiem Harcerskim w Górkach Wielkich kierował twórca polskiego ruchu zuchowego, późniejszy żołnierz AK i pedagog Aleksander Kamiński. W okresie okupacyjnym budynki przejęli Niemcy pod szkołę Reichslanddienst-Führerschule. Po II wojnie światowej obiekty harcerskie zajęto na cele lecznicze. Umieszczono w nich dziecięce sanatorium leczące choroby płuc i gruźlicę, które później weszło w skład Beskidzkiego Zespołu Leczniczo-Rehabilitacyjnego z siedzibą w Jaworzu. Sanatorium w Sojce zlikwidowano w 1999 roku. Od tego momentu budynki nie są zagospodarowane i niestety, z roku na rok niszczeją. Obecnie tereny te należą do Gminy Brenna, która jeden z budynków udostępnia Hufcowi ZHP im. Józefa Kreta z Jastrzębia-Zdroju. Na przestrzeni ostatnich lat planowane były działania mające zapobiec dalszemu niszczeniu dawnego ośrodka, niestety, przede wszystkim ze względów finansowych, nie mogły zostać zrealizowane. Przyszłość kompleksu pozostaje niepewna.

Źródło: stanicakaminskiego.pl