Kamień upamiętniający miejsce śmierci gen. Karola Świerczewskiego w Jabłonkach

23 marca 1947 przybył samolotem z Warszawy do Krakowa i od tego czasu odbywał inspekcję garnizonów wojskowych w województwach krakowskim oraz rzeszowskim (Rzeszów, Jarosław, Przemyśl, Sanok, Baligród). 27 marca przyleciał samolotem do Krosna, skąd wybrał się do Sanoka celem dokonania inspekcji stacjonującego w tym mieście sztabu 8 Dywizji Piechoty. Tego samego dnia 27 marca około godz. 16 wraz z wyższymi oficerami przyjechał do Sanoka dwoma samochodami podróżując oplem, gdzie przed siedzibą sztabu 8 Dywizji Piechoty, mieszczącą się w obecnej kamienicy przy ul. Kazimierza Wielkiego 8, przywitali go ówczesny burmistrz Michał Hipner, wiceburmistrz Józef Bubella, działacz PPS Roman Baczyński, dyrektor Muzeum Ziemi Sanockiej Stefan Stefański, komendant powiatowy MO Kazimierz Rzeszutko, Filip Schneider – dyrektor Sanockiej Fabryki Wagonów „Sanowag” (według różnych relacji generał odwiedził tego dnia tę fabrykę lub zamierzał uczynić to nazajutrz). Następnie w sztabie 8 Dywizji Piechoty odbył naradę, w której uczestniczyli dowódca Okręgu Wojskowego V Kraków, gen. Mikołaj Prus-Więckowski, dowódca 8 Dywizji Piechoty płk Józef Bielecki i szef sztabu 8 Dywizji Piechoty płk Kazimierz Ilnicki.

Ostatnią noc 27/28 marca 1947 generał spędził w ww. budynku w Sanoku. Nazajutrz, w piątek 28 marca 1947 Świerczewski wczesnym rankiem przybył do Leska, gdzie w towarzystwie gen. Prus-Więckowskiego i płk. Bieleckiego odbył inspekcję 34 Pułku Piechoty, którego dowódcą był ppłk Jan Gerhard. Stamtąd wyruszyli do Baligrodu, gdzie stacjonował jeden z batalionów pułku (towarzyszyli im ppłk Jan Gerhard i kpt. Aleksander Cesarski). Na miejscu Świerczewski ok. godz. 7:30 odwiedził cmentarz wojenny, odebrał raport dowódcy batalionu kpt. Henryka Karczewskiego, rozmawiał z żołnierzami oraz mieszkańcami i wójtem Trześniowskim.

Według relacji Jana Gerharda generał dowiadując się, iż Baligród nie jest ostatnim wysuniętym na południe garnizonem, po zakończeniu inspekcji i w czasie planowanego powrotu do Leska, ok. godz. 9 nieoczekiwanie zdecydował się jeszcze na kontrolę posterunku 37 Komendy i 4 Konnej Grupy Manewrowej Wojsk Ochrony Pogranicza w Cisnej. W tym czasie w południowo-wschodniej Polsce trwały walki z oddziałami Ukraińskiej Powstańczej Armii. Pomimo odradzania tego wyjazdu przez kpt. Karczewskiego, kolumna wojskowa wyruszyła zgodnie z zarządzeniem generała. Tuż za Baligrodem awarii uległ jadący jako pierwszy w kolumnie samochód Dodge. Po przebyciu 6 km, ok. godz. 10 kolumna wpadła w zasadzkę członków sotni „Chrina” i „Stacha” UPA (na krótko wcześniej schodzącej ze szczytu Chryszczatej), która miała mieć ok. sześciokrotną przewagę liczebną nad grupą inspekcyjną. Początkowo generał rozkazał kierowcy przyspieszyć, a po przejechaniu mostku na strumieniu polecił zatrzymać się i zająć pozycje przy szosie. Podczas potyczki pod Jabłonkami gen. Świerczewski został trzykrotnie trafiony, w wyniku czego poniósł śmierć ok. godz. 11. Prócz niego zginęli ppor. Józef Krysiński oraz kierowca generała, kpr. Stefan Strzelczyk. Rannych w zdarzeniu zostało kilku innych żołnierzy. Przebywali oni w szpitalu w Sanoku (zarówno ww. polegli, jak i kilku rannych zostali odznaczeni).

Zwłoki Świerczewskiego zostały przewiezione przez Baligród (tam dokonano oględzin lekarskich jego ciała), Lesko, następnie na platformie samochodu ciężarowego ZiS wczesnym rankiem 29 marca do Sanoka, gdzie odbyły się pierwsze uroczystości żałobne, następnie do Krosna, Rzeszowa, na lotnisko Jasionka, skąd przetransportowano je samolotem transportowym typu DC-3 Dakota do Warszawy. Zorganizowano mu katolicki pogrzeb. Przy trumnie wystawionej w Centralnym Domu Żołnierza egzekwie odprawiał Dziekan Generalny Wojska Polskiego ks. płk Stanisław Warchałowski.

Został pochowany 1 kwietnia 1947 w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A27-AZ-2). z udziałem władz partyjnych, państwowych i kościelnych. W dniach od 31 marca do 2 kwietnia 1947 obowiązywała trzydniowa żałoba w Wojsku Polskim. W pierwszą rocznicę śmierci na cmentarzu Wojskowym ustawiono pomnik nagrobny. Ma on postać sarkofagu z piaskowca umieszczonego na cokole. Jego autorem był Jan Ślusarczyk.

Źródło: wikipedia.pl