Ruiny zamku Wołek
AK-11/Bi/1/Kr/34 z 20/09/1934; A-159/76 z 06/09/1976
Ogromna niegdyś strażnica, mająca strzec szlaku wiodącego na Węgry, istniała niewiele ponad sto lat. Ruiny, które można do dnia dzisiejszego podziwiać na Wzgórzu Wołek, pochodzą więc sprzed ponad pięciuset lat. Choć na szczycie góry dzisiaj dostrzec można jedynie fundamenty murów, fosę oraz fragmenty zewnętrznej wieży bramnej, miejsce to jest niezwykle malownicze i z pewnością warte zobaczenia.
Pierwotnie zamek na Wołku, otoczony dwoma pierścieniami murów, został wzniesiony na planie półowalnym, z wykorzystaniem walorów obronnych szczytu. W jego północno-wschodnim narożu znajdowała się baszta, w południowo-wschodniej części zaś – budynek mieszkalny połączony wieżą komunikacyjną z drugim obwodem murów. Oba budynki posiadały kamienne fundamenty, być może częściowo wykonane były z drewna. Pomiędzy budynkiem mieszkalnym i basztą znajdowała się główna brama prowadząca do zamku, tradycyjnie poprzedzona mostem zwodzonym.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Ruiny średniowiecznego zamku Wołek są położone na kulminacji wzniesienia zwanego Kopiec (500 m n.p.m.), stanowiącego wschodni cypel pasma Góry Bujakowskiej. Od północy i południa opływają go potoki Krzyżówka i Porębski, wpadające następnie do Soły. Ruiny budowli były jako jedne z pierwszych w Polsce badane metodami wykopaliskowymi już w 1880. Odsłonięto wówczas większość murów obwodowych oraz relikty dwu budowli na majdanie i jednej wieży na wale zewnętrznym. Kolejne, szczegółowe badania archeologiczne przeprowadził w latach 1977-1986 J. Reyniak. Zamek został zbudowany w XIV w. zapewne przez książąt oświęcimskich. Po raz pierwszy warowną budowlę, zwaną Wołkiem, wymieniono w dokumencie z 1396, mocą którego książę Jan zapisał na niej oprawę swej żonie Jadwidze. W 1405 zamek przeszedł w ręce książąt cieszyńskich. Był kilkakrotnie oblegany i częściowo burzony, m.in. w 1453, gdy wraz z całym księstwem oświęcimskim włączono go do Królestwa Polskiego. Przestał funkcjonować zapewne w końcu XV w. Obecnie relikty zamku są eksponowane jako trwała ruina. Wyniki badań pozwoliły na odtworzenie wyglądu budowli. Zamek został wzniesiony z miejscowego kamienia z minimalnym udziałem cegły. Głównym elementem był mur obwodowy o grubości dochodzącej do 2,5 m, otaczający majdan na planie elipsy (30 x 42 m). Na zewnątrz muru znajdowała się fosa o głębokości 3,5-7 m. Wewnętrzną zabudowę zamku tworzyły, przylegające do muru obwodowego, wieża na rzucie prostokąta o wymiarach 5,2 x 8,8 m oraz budynek o wymiarach 9,2 x 11,6 m. Między nimi znajdowała się brama wjazdowa, do której prowadził most zwodzony, wsparty na murowanym przyczółku. Poniżej fosy biegła druga linia fortyfikacyjna. Tworzył ją mur o grubości do 1 m. W płd.-wsch. jego odcinku zachowały się fragmenty baszty, zapewne na rzucie kwadratu o boku 3,6 m. Na krawędzi przeciwstoku fosy usypano wał, a na jego kulminacji posadowiono dodatkową wieżę bramną, przez którą wiodła droga wjazdowa. Do południowego naroża tejże wieży przylegał jeszcze jeden mur, stanowiący trzecią linię obronną.
Źródło: Kajzer, Kołodziejski, Salm, Leksykon zamkóww Polsce, Arkady 2012
