Mury getta w Krakowie

Prześladowania Żydów w Krakowie rozpoczęły się natychmiast po zajęciu Krakowa przez wojska niemieckie 6 września 1939 roku. Nałożono na nich obowiązek uczestniczenia w pracach przymusowych (wrzesień 1939), noszenia opasek z Gwiazdą Dawida (listopad 1939), zamknięto synagogi, rozpoczęto rekwirowanie majątku ruchomego i nieruchomego.

8 września 1939 Marek Bieberstein otrzymał rozkaz utworzenia w ciągu dwóch dni Rady Żydowskiej (Judenratu) wraz z nominacją na jej prezesa. Rada miała odpowiadać za posłuszne i terminowe wykonywania zarządzeń władz okupacyjnych przez żydowską społeczność Krakowa.

Do maja 1940 z rozkazu niemieckich władz okupacyjnych zarządzono deportację Żydów z terenu miasta. Z ok. 68 tys. pozostało ok. 15 tys. pracowników żydowskich i członków ich rodzin.

Getto krakowskie zostało utworzone zarządzeniem gubernatora dystryktu krakowskiego Otto Wächtera z 3 marca 1941 roku z terminem przeprowadzki do 20 marca. Zostało zamknięte 21 marca. Getto powstało w części dzielnicy Podgórze, którą pierwotnie zamieszkiwało ok. 3 tys. osób. Na obszarze ok. 20 hektarów znalazło się 15 ulic (lub ich części) oraz 320 domów z 3167 izbami mieszkalnymi. Do getta trafiło ponad 15 tysięcy Żydów. Z kolei większość mieszkańców Podgórza, którzy musieli opuścić teren nowo utworzonego getta, wprowadziło się do pożydowskich mieszkań na Kazimierzu.

Dzielnica żydowska została otoczona drutem kolczastym. W kwietniu 1941 polscy murarze rozpoczęli wznoszenie wokół getta wysokiego muru o półkolistych zwieńczeniach przypominających kształtem żydowskie nagrobki (macewy). Fragmenty muru getta zachowały się przy ul. Lwowskiej 27 oraz na tyłach budynku szkolnego przy ul. Limanowskiego 62.

Do getta prowadziły cztery bramy: na placu Zgody (obecnie plac Bohaterów Getta), u wylotu ul. Lwowskiej, obok na ul. Limanowskiego oraz u wylotu ul. Limanowskiego na Rynek Podgórski. Bramy do getta były strzeżone przez żandarmerię niemiecką i polską policję (tzw. policję granatową). Okna wychodzące na stronę „aryjską” zostały zamurowane. Siedziba policji żydowskiej, którą kierował Symche Spira, mieściła się przy ul. Józefińskiej 17. Początkowo liczyła 40 osób, później jej stan osobowy wzrósł do ok. 200 osób. Od czerwca 1941 siedziba Judenratu mieściła się przy Rynku Podgórskim 1.

Część Żydów pracowała poza gettem, m.in. w fabryce kabli w Płaszowie, w cegielni „Bonarka”, na lotnisku w Rakowicach, w Fabryce Emalia Oskara Schindlera i fabryce Józefa Chmielewskiego. Fabryki zatrudniające Żydów funkcjonowały również w samym getcie, m.in. zakład tekstylny Juliusa Madritscha (Rynek Podgórski 2) i fabryka szkieł optycznych Roberta Dziuby (ul. Targowa 6).

15 października 1941 roku na mocy zarządzenia gubernatora Hansa Franka getto stało się oficjalnie dzielnicą zamkniętą: za jej przekroczenie bez specjalnej przepustki groziła kara śmierci. Dnia 15 października 1941 roku gubernator generalny wydał rozporządzenie o karze śmierci dla Żydów opuszczających getta oraz dla Polaków udzielających im pomocy. Było to tzw. trzecie rozporządzenie o ograniczeniach pobytu w Generalnym Gubernatorstwie i odwoływało się do dekretu Adolfa Hitlera z 12 października 1939 roku. W art. I paragraf 4b karze śmierci podlegali zarówno Żydzi opuszczający getta, jak i osoby pomagające uciekinierom oraz ich ukrywające. Śmierci podlegały również osoby zachęcające do takich aktów, a usiłowanie czynu karane było tak samo jak czyn dokonany.

Pod koniec maja 1942 roku Niemcy przeprowadzili akcję deportacyjną ludności żydowskiej. W nocy z 31 maja na 1 czerwca 1942 funkcjonariusze gminy żydowskiej w asyście policji żydowskiej przeprowadzili kontrolę tzw. kart rozpoznawczych, która stała się pretekstem do wywiezienia ok. 5 tysięcy ludzi do obozu zagłady w Bełżcu. 20 czerwca 1942 Niemcy zarządzili zmniejszenie obszaru getta.

28 października 1942 przeprowadzono drugą akcję deportacyjną w wyniku której wywieziono ok. 7 tys. osób, a wiele zamordowano na miejscu. W grudniu 1942 getto podzielono na dwie części: „A” przeznaczoną dla osób zdolnych do pracy oraz „B” dla bezrobotnych, osób starszych i chorych. Linia graniczna przechodziła wzdłuż placu Zgody.

W dniach 13–14 marca 1943 roku Niemcy przeprowadzili akcję likwidacyjną getta. Kierował nią SS-Sturmbannführer Willi Haase. 8 tysięcy Żydów uznanych za zdolnych do pracy zostało przetransportowanych do obozu Plaszow. Około 2 tysięcy zostało zamordowanych na miejscu. Wśród nich były odebrane rodzicom dzieci i chorzy ze szpitali. Ciała ofiar przetransportowano do obozu Plaszow i tam pogrzebano w masowych grobach. Codziennie w dawnym getcie pracowało obozowe komando robocze, którego członkowie sortowali i zabezpieczali pozostawione tam rzeczy.

W getcie krakowskim powstały żydowskie grupy oporu (Żydowska Organizacja Bojowa), które ze wsparciem Armii Krajowej podejmowały różne działania dywersyjne, w tym akcje zbrojne. W odróżnieniu od getta warszawskiego nie doszło tutaj do wybuchu powstania przed likwidacją getta. Wydawana była gazeta dla Żydów – „Gazeta Żydowska”.

Z ok. 70-tysięcznej społeczności żydowskiej w Krakowie wojnę przeżyło ok. tysiąca osób.

Źródło: wikipedia.pl