Drewniana zabudowa w Lanckoronie
A-386/81 z 10.03.1981 [A-896/M]
Drewniana zabudowa w Lanckoronie skupiona szczególnie dokoła lanckorońskiego rynku, gdzie domy zachowały tradycyjny, unikalny już, charakter. Są posadowione na kamiennych podmurówkach, często kryjących sklepione piwnice, zwrócone szczytami w stronę rynku, często oddzielone od siebie miedzuchami (wąskie przejście pomiędzy domami), zachowały w wielu miejscach malownicze podcienia. Wieś jest przykładem założenia przestrzennego łączącego harmonijnie różne elementy krajobrazu kulturowego.
Plan Lanckorony oparto na układzie przestrzennym osady przedlokacyjnej, która miała kształt wrzecionowaty oraz nieregularną sieć ulic, a kościół znajdował się w części zachodniej. Do dziś przetrwała tylko część drewnianej zabudowy Lanckorony. Domy przy Rynku i przy ulicach wylotowych wzniesiono w latach 1869–72 po ostatnim pożarze miasta.
Drewniana zabudowa centrum miejscowości zajmowała początkowo działki położone wzdłuż 4 boków rynku i przy 4 ulicach wylotowych. W późniejszym czasie układ ten został częściowo zatarty poprzez wyprowadzenie z placu 3 nowych ulic. Zasięg średniowiecznego założenia miejskiego dokumentują ślady obwałowań. Zabytkowe domy wzniesione zostały przeważnie w latach 1869-1872 po ostatnim pożarze miasta. Zabudowa przyrynkowa jest zwarta, ograniczona wielkością działek.
Jednym z najstarszych drewnianych zabytkowych budynków we wsi jest zbudowany jeszcze przed pożarem w 1869 r. dom w którym znajduje się obecnie Muzeum Regionalne w Lanckoronie, w którym eksponowane są m.in. zabytkowe przedmioty i sprzęty związane z rzemiosłem i rolnictwem Lanckorony i okolic oraz obrazy miejscowych artystów.
Źródło: zabytek.pl / drewniana.malopolska.pl
Początki Lanckorony sięgają zapewne XIII w., ale istnienie miejscowości źródła pisane potwierdzają dopiero w XIV w. Lanckorona wykształciła się z osady założonej pod zamkiem, który wzniósł Kazimierz Wielki. Na mocy przywilejów królewskich z 1361 i 1366 r. osada została lokowana na prawie magdeburskim. Miastem zarządzali dziedziczni wójtowie, a na początku XVI w. wykupili je starostowie, którymi byli m.in. Lanckorońscy, Wolscy, Zebrzydowscy i Wielopolscy. W 1777 r. starostwo lanckorońskie przeszło w posiadanie Ludwiki Krasińskiej i jej spadkobierców. W okresie międzywojennym majątek znalazł się w posiadaniu Louisa Hammerlinga, który wkrótce sprzedał go miejscowej gminie. Największy rozwój gospodarczy Lanckorony przypadał na 2. połowę XVI w. W tym czasie na terenie miejscowości znajdowały się m.in. jatki miejskie, kramy sukiennicze, łaźnia i młyny. Upadek miasta zaczął się w okresie wojen szwedzkich w 2. połowie XVII w. W 1768 r. zamek został zajęty przez konfederatów barskich, a w latach 1768-1771 w okolicach toczyły się walki pomiędzy konfederatami i wojskami rosyjskimi. W 1869 r. pożar zniszczył większość drewnianej zabudowy miejscowości. Miasto wkrótce odbudowano, ale już nigdy nie odzyskało dawnej świetności. W 1933 r. Lanckorona utraciła prawa miejskie. Pierwsze interwencje konserwatorskie w zabytkową zabudowę wsi miały miejsce w 2. połowie XX w. Na początku lat. 50. XX w. ze środków państwowych sfinsowano m.in. remonty dachów 41 drewnianych obiektów. W latach 1965-1971 opracowany został program konserwatorski przewidujący rewaloryzację zespołu urbanistycznego i adaptacji centrum zabudowy Lanckorony na cele turystyczno-wypoczynkowe. Przygotowano m.in. kompleksową dokumentację urbanistyczną i podjęto prace związane z przebudową i regulacją placu rynkowego. Realizacja założeń programu została przerwana w 1975 r. Rewaloryzację rynku lanckorońskiego według projektu prof. Anny Mitkowskiej przeprowadzono dopiero w 2005 r.
Źródlo: zabytek.pl
