Dawny dwór w Łazach
Jedyny zachowany na terenie Gminy dwór ziemiański. Budynek o formie charakterystycznej dla okresu 20-lecia międzywojennego nawiązujący do tzw. "stylu dworkowego" i malowniczych rozwiązań "stylu narodowego".
Budynek w rzucie zbliżonym do prostokąta, z ryzalitami od strony frontowej, zasadniczo parterowy z użytkowanym poddaszem i piętrem w części południowej (ryzality, facjata), o rozczłonkowane, malowniczej bryle (ryzality i facjaty oraz lukarny w strefie dachu). Elewacje tynkowane, z zaakcentowaną partią cokołową przyziemia, profilowanymi opaskami otworów okiennych i drzwiowych oraz profilowanym gzymsem podokapowym. Otwory okienne i drzwiowe prostokątne i zamknięte półkoliście z nową stolarką. Dachy dwu i czterospadowe, kryte dachówką ceramiczną. Główne wejście poprzedzone schodami i drewnianym gankiem - loggią złożoną z ozdobnie wyciętych filarków z mieczami ukształtowanym na arkady podcienia.
Od początku istnienia miejscowość Łazy (1575 r.) była wsią indywidualną i dziedziczną, a następnie szlachecką. Pierwszym dziedzicem był najprawdopodobniej Walerian Świeborowski. Kolejnymi dziedzicami byli Krzysztof Maj i Mikołaj Starski. W 1780 r. dwór przeszedł we władanie Jana Miłoszewskiego, później Zofii Miłoszewskiej aż do roku 1828, gdy właścicielami zostali wdowa po Macieju Leonie Jakubowskim - Tekla z Różańskich wraz z synem Franciszkiem. Wówczas w Łazach istniał duży folwark o powierzchni 878 morgów, składający się z 267 morgów pola uprawnego, 12 morgów łąki i 575 morgów lasu. Mieszkańcy byli zobowiązani odrabiać pańszczyznę na rzecz Dworu aż do czasu wybuchu powstania styczniowego, pod koniec którego car Aleksander ukazem z 2 marca 1864 roku dokonał uwłaszczenia ludności wiejskiej. W wyniku uwłaszczenia Dwór - za zrzeczenie się przez chłopów służebności z gruntów i lasów dworskich - przydzielił im po 3 morgi lasu przylegającego do ich gruntów. Właścicielem dworu w tym okresie był Niemiec Jannel, który następnie pod koniec XIX w. sprzedał dwór Ruseckiemu. Kolejny właściciel ratował budżet dworu kolejną wyprzedażą gruntów. Początkowo sprzedał grunty na Przecówkach, a następnie Stare Łazy i Łaźnie. Mimo tych działań zadłużenie dworu rosło. Parcelacja dworu nie nastąpiła tylko dlatego, że w 1906 r. nowy właściciel, Żukowski, spłacił zadłużenie. Żukowski był posłem Dumy i przebywał głównie w Petersburgu, a do Łaz przyjeżdżał jedynie na wakacje. Mimo to, Żukowski był doskonałym gospodarzem.
Dwór w Łazach z początkiem XX w. zaczął dobrze prosperować. Zarządca zbudował cegielnię dzięki czemu powstały liczne nowe budynki mieszkalne i gospodarcze. Odnowiono infrastrukturę i przywrócono dawny blask. Latem 1914 r. państwo Żukowcy gościli Władysława Stanisława Reymonta, który był wówczas znanym pisarzem (powieść “Chłopi” powstała w 1910 r.). Tego samego lata progi dworu przekroczył Stefan Rowecki - późniejszy generał Walki Zbrojnej, a następnie Armii Krajowej (pseudonim “Grot”). 1 sierpnia 1914 roku Żukowskiego wezwano do Petersburga, skąd już nigdy nie powrócił do Łaz. Rodzina w 1922 r. sprzedała dwór Marcelemu Truszkowskiemu. Nowy gospodarz rozpoczął rządy od sprzedaży lasu w Przecówkach. Zatrudniał on stale kilka rodzin do pracy przy utrzymaniu dworu. Pomimo wykorzystania w pracach polowych maszyn zatrudniał również pracowników sezonowych. Truszkowski zasłużył się w całym regionie poprzez propagowanie nowych odmian zbóż, roślin, nawożenia i sposobów uprawy. Był prezesem nowopowstałego Okręgowego Towarzystwa Rolniczego. W roku 1937 dwór wydzierżawił Janinie Ciszewskiej z Krakowa, a sam rozpoczął aplikację adwokacką. Na podstawie dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 6 września 1944 r. dwór i należący do niego majątek zostały rozparcelowany. Część budynków - stodoły i chlewnie zostały rozebrane, murowany spichlerz przeznaczono na mieszkania, a sam dwór początkowo wykorzystywano jako budynek szkolny. W oficynie zamieszkali bezdomni. W latach późniejszych po przeniesieniu szkoły do oficyny, główny budynek przydzielono Olkuskiemu Przedsiębiorstwu Budowlanemu, które urządziło w nim ośrodek wczasowy. Po wieloletnim remoncie dwór znalazł się w gestii Kuratorium Okręgu Szkolnego, które urządziło w nim stanicę turystyczną. Obecnie w budynku dworu mieści się Szkolne Schronisko Młodzieżowe podlegające pod zarząd Powiatu Krakowskiego.
Źródło: jerzmanowice-przeginia.pl
