Jaskinia Studnisko

Jaskinia Studnisko znajdująca się w rezerwacie przyrody "Sokole Góry" to najgłębsza jaskinia na Wyżynie Krakowsko Częstochowskiej. Pierwszą osobą w Studnisku był według zachowanych informacji szpatowiec (poszukiwacz kalcytu) o nazwisku Dyński z Olsztyna, którego opuszczono na dno przy użyciu kołowrotu w 1907. Jaskinia Studnisko jest miejscem zimowego schronienia hibernujących nietoperzy i stanowi jedno z najważniejszych miejsc tego typu w Polsce.

Wejście do jaskini ukryte jest w niewielkiej niszy skalnej. W tej niszy znajduje się otwór jaskini, o wymiarach 1x1,5 m, prowadzący kominem do Sali Wejściowej. Jaskinia Studnisko posiada rozwinięcie pionowe i jest trudno dostępna. Zwiedzanie wymaga użycia liny (28 metrów swobodnego zjazdu) i posiadania specjalistycznego sprzętu.           

Pochyła część dna Komory Wejściowej nachylona jest pod kątem 40°. Górna jej część pokryta jest grubymi skorupami krystalicznego nacieku. Część centralna komory ma dno płaskie, usiane miejscami drobnym rumoszem kalcytowym i wielkimi blokami wapieni. Na północno-wschodniej ściance tej komory, na wysokości około 10 metrów, znajduje się niewielka półeczka skalna, pokryta naciekami (stalaktyty, stalagmity, kolumny, pokrywy naciekowe). Około 6 m nad tą półeczką znajduje się sztolnia, o rozmiarach 2x2x1m. Podobne sztolnie znajdują się w północno-wschodniej i południowo-zachodniej części tej komory. Sztolnie są pozostałością po wydobywaniu kalcytu w Komorze Wejściowej.

W kierunku południowym Komora Wejściowa łączy się z Salą Pochyłą. W stropie tej salki spotykamy bardzo ciasne, klinujące się ku górze kominki, zwane tubami. Obok nich występują stropowe kotły eworsyjne oraz w ścianie niewielkie kieszenie. W jednej z nich znaleziono doskonale wypreparowaną gąbkę jurajską. Sala ta, mająca wymiary 6x12 m, jest bogato zdobiona naciekami. Krótki korytarzyk prowadzi do Sali Zawaliskowej. Jest to druga co do wielkości sala tej jaskini, posiadająca wymiary 18x22 m oraz wysokość ok. 10m. Dno tej sali pokryte jest w zasadzie wielkimi blokami wapiennymi. Jednakże w niektórych miejscach bloki te pokryły wielkie piaszczyste stożki napływowe. Wśród bloków tej sali znajduje się bardzo ciekawa naciekowa kapliczka. W jej wnętrzu spotkano bardzo drobne kuleczki zwane perłami jaskiniowymi. Strop Sali Zawaliskowej stanowią dwie wielkie kopuły wypełnione jedynymi w swoim rodzaju naciekami piaszczystymi. Z Salą Zawaliskową łączą się dwie niewielkie komory. Pierwsza z nich, zwana Salą Piaszczystych Nacieków, rozpoczyna się niewielkim otworem w końcowej części korytarzyka. Za tym otworem, położonym na wysokości 1,8 m, korytarz rozszerza się, osiągając rozmiary 1,5 m szerokości, 2,5 m wysokości i ok. 4 m długości. Wreszcie spada 1,5 m wysokim progiem do Sali Zawaliskowej. Sala Piaszczystych Nacieków łączy się z następną salką prawie tej samej wielkości. Jest to tzw. Sala Ciasna.

We wschodniej części Sali Pochyłej, wśród bloków skalnych, znajduje się ciasne przejście prowadzące do korytarza, długości 12 m. Korytarz ten w jednym miejscu rozszerza się i ma kształt maleńkiej salki o wysokości 2,2 m. Przed jego końcem, ze strony południowej, znajduje się niewielki otwór (1x0,4 m) prowadzący do Sali Nacieków Kalcytowych. Rozmiary tej salki wynoszą 10x10 m, przy wysokości 0,7-1,0 m. Pochylona jest ona pod kątem około 10°. Jest w istocie wielką szczeliną, która powstała w czasie zawaliska w tej części jaskini. Cała ta salka pokryta jest licznymi naciekami. Nie brak wśród nich stalaktytów, stalagmitów, kolumn a nawet kamiennych kaskad naciekowych.

Najniższa, północna część Sali Nacieków Kalcytowych obrywa się 4-metrową studzienką (wykopaną w 1984 r.). Z jej dna, poprzez niskie, bardzo ciasne przewężenia, prowadzi korytarz w kierunku północnym. W wielu miejscach, na jego ścianach wykształciły się nacieki kalcytowe, w postaci polew, żeber i stalaktytów. Spąg jest zasadniczo lity, skalisty, utworzony z dużych bloków i płyt wapiennych. Leży tu sporo luźnych kamieni, którymi w trakcie eksploracji zostały wypełnione boczne kieszenie i szczeliny. Miejscami występuje skąpe namulisko ilasto-gliniaste. Po około 17 metrach korytarzyk rozszerza się nieco i stromym, 3-metrowym progiem opada w dół. Na wprost, po zejściu kolejnym, także 3-metrowym progiem kończy się on w małej salce, o dnie wypełnionym kamieniami. Natomiast w bok odchodzi szczelina, którą trawersuje się na prawo (E). Doprowadza ona do długiej (16 m) lecz niskiej (około1,5 m) sali. Jest ona rozwinięta na kontakcie dwóch stromo nachylonych płyt. W jej końcowej części znajdują się stalaktyty. Nachylony spąg jest pokryty kamieniami, w dolnej części również namuliskiem ilasto-gliniastym. W przeciwległym, północnym końcu sala obrywa się stromymi prożkami, o łącznej wysokości około 6 m. Pierwotnie ciąg ten kończył się w małej salce z charakterystyczną boczną kieszenią. Ale po usunięciu paru want w jej najniższym miejscu oraz pokonaniu bardzo ciasnego zacisku udało się wejść do dużej (12x15 m) choć niskiej sali końcowej. Obecnie miejsce to jest rozkute i nie stanowi istotnej przeszkody. Sala ma wysokość do 1,5 m i łagodnie opada w kierunku północnym. Na jej stropie masowo występują stalaktyty, średniej długości 10 cm. Dno usłane jest grubą warstwą kamieni wapiennych oraz kilku bardzo dużych want. W zachodniej części tej sali jest opadająca nieco nyża, prowadząca poprzez bardzo ciasne, błotniste przewężenie do 2,5-metrowego komina. Spąg jest tutaj gliniasty, w najniższym miejscu ze stojącą wodą.

Po wschodniej, przeciwległej stronie tej sali, pomiędzy jej ścianą a największymi głazami jest ukryty prożek sprowadzający do tzw. „Ciągów Spragnionych”. Te najniższe partie groty, odkryte w 1991 roku, opisuje Śliwiński (1992): „... W końcowej sali wchodzimy w korytarzyk powstały w zawalisku. Z niego 2-metrową studzienką, poprzez zacisk, do mytego korytarzyka. Po 6-ciu metrach obrywa się on 4-metrowym progiem, pod którym korytarz zwęża się do rozmiarów zacisku (Z-I). Doprowadza on do soczewkowatego ciągu, o wysokości 0,4 m, przechodzącego z prawej strony w dużą ale niedostępną, poziomą szczelinę. Na końcu tego korytarzyka znajduje się 3,5-metrowy komin. Dno przykrywa piaszczysto-gliniaste namulisko.              

Jaskinia Studnisko powstała w wapieniach jurajskich. Dno całej jaskini jest urozmaicone, pokryte piaskiem, żwirem, blokami skalnymi i starą gliną zwietrzeliskową. W linii spadku otworu odkłada się próchnica, powstała z opadłych szczątków roślinnych. Od roku 1996-go lub 97-go, z powodu utworzenia przez nietoperze letniej kolonii rozrodczej, w Sali Wejściowej tworzy się guano.

Jaskinia Studnisko jest miejscem zimowego schronienia hibernujących nietoperzy i stanowi jedno z najważniejszych miejsc tego typu w Polsce (Wołoszyn 1996). Od końca lat 70-tych prowadzi się tu monitoringowe obserwacje tych zwierząt (Postawa i in. 1994). Ich liczba przekracza 200 osobników, należących do 6 gatunków. Wśród nich zdecydowanie dominuje nocek duży Myotis myotis, zimujący w liczbie 100-150 osobników, a od roku 1996 lub 1997 tworzący również letnią kolonię rozrodczą. Licznie występuje także nocek Natterera Myotis nattereri, tworzący w ilości od 10 do 55 osobników (27.02.1996) drugą co do wielkości kolonię. W ilości kilku sztuk lub pojedynczo zimują inne gatunki: wąsatek Myotis mystacinus, gacek brunatny Plecotus auritus, mroczek późny Eptesicus serotinus i nocek rudy Myotis daubentonii. W połowie lat 80-tych wycofał się stąd podkowiec mały Rhinolopus hipposideros, wcześniej regularnie tu spotykany. W jaskini obserwowano (11 października 1980 r.) rzadko spotykanego, nadrzewnego gryzonia - popielicę Glis glis (Profus, Zygmunt 2000).  

Światło słoneczne przenika tylko do Sali Wejściowej, jako światło odbite. Woda występuje w jaskini w postaci spadających ze stropu kropli oraz stałego, bardzo małego zbiorniczka w Sali Zawaliskowej i w błotnistym zacisku w sali końcowej „Ciągów Maryny”. W pobliżu otworu występuje skąpa roślinność naskalna, najczęściej mszaki. Natomiast na butwiejących szczątkach wrzuconych belek drewnianych rozwijają się na dnie Komory Wejściowej liczne gatunki grzybów. Do najokazalszych należy soplówka gałęzista Hericium clathroides.

Źródło: jaskiniejury.pl