Romantyczne ruiny w Orzechu
635/66 z 2.05.1966
Ruiny zamku w Orzechu to jedna z wielu zabytkowych budowli znajdujących się na terenie gminy Świerklaniec w powiecie tarnogórskim, będąca dziedzictwem rodziny Henckel von Donnersmarck. Zabytkowe ruiny usytuowane są w lesie na wschód od wsi, na planie prostokąta z ryzalitem w fasadzie zachodniej i czterema okrągłymi basztami, z których do dzisiaj zachowała się jedna. Ochronie podlega całość obiektu i jego najbliższe otoczenie. Trzeba tutaj jednak zaznaczyć, iż w Orzechu Donnersmarckowie nie postawili nigdy okazałego zamku czy też jakiejkolwiek innej posiadłości, a właśnie obiekt stylizowany na wielowiekowe ruiny. Takie budowle powstawały wówczas w całej Europie, panowała wówczas moda na romantyczne ruiny. Te w Orzechu były wykorzystywane przez Donnersmarcków w czasie polowań i służyły myśliwym jako miejsce odpoczynku.
Wracając do kwestii rezydencji Donnersmarcków na terenie gminy, był nią zespół pałacowo-parkowy w Świerklańcu, jedno z najpiękniejszych tego typu założeń znajdujących się w Polsce. Ze znajdujących się niegdyś na jego terenie zabudowań, do dnia dzisiejszego przetrwał jedynie Pałac Kawalera, kaplica zamkowa wraz z mauzoleum Donnersmarcków (obecnie kościół filialny pw. Dobrego Pasterza) oraz kamienne rzeźby francuskiego rzeźbiarza Emmanuela Fremieta, wszystko to położone na terenie zabytkowego XIX-wiecznego założenia parkowego w stylu angielskim. Nie przetrwał do dnia dzisiejszego niestety ani Stary Zamek, który pochodził prawdopodobnie z XIV w. i został przebudowany przez Donnersmarcków w XVII, XVIII i XIX w., ani też powstały w latach 70. XIX w. na wzór paryskiego zamku królewskiego – Mały Wersal.
Zespół pałacowo-parkowy w formie stworzonej przez Donnersmarcków przestał istnieć w 1945 r., kiedy to ogromny pożar strawił neogotycki wówczas Stary Zamek i Mały Wersal. Dzieła zniszczenia dokończyła okoliczna ludność, niszcząc i rabując to, co z nich pozostało. Ostatecznie, w 1961 r. ruiny zostały rozebrane. Ocalałą bramę wjazdową przeniesiono do chorzowskiego ZOO. Odbudowano jednak również uszkodzony Pałac Kawalera (który obecnie pełni rolę hotelu) oraz dawną kaplicę z mauzoleum. Teren parku został uporządkowany i na nowo zagospodarowany, dzięki czemu zespół pałacowo-parkowy odzyskał swój dawny blask, choć pozbawiony jest wielu swoich elementów.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Pierwsze zapisy o miejscowości Orzech znajdują się w księdze parafialnej kościoła pw. św. Małgorzaty w Bytomiu i pochodzą z ok. 1224 r., osada więc jest bardzo stara. Są to zarysy szkiców jej granic w pisowni Oreh w języku łacińskim. Kolejna wzmianka o Orzechu pojawiła się w 1277 r., przy okazji założenia przez biskupa krakowskiego Pawła parafii kamieńskiej, do której przyłączono również Orzech. Według dokumentu z 1282 roku książę bytomski Kazimierz zostawił wioskę Piotrowi i Fryderykowi Mincarzom, którzy zostali właścicielami Orzecha, a w 1307 r. książę bytomski ponownie przejął wioskę i został jej panem. Na początku XVII w. Orzech stał się własnością hrabiów Henckel von Donnersmarck ze Świerklańca. W XIX w. Guido Henckel von Donnermarck wzniósł tutaj romantyczne ruiny zamkowe, które przetrwały po dziś dzień, aczkolwiek nie w swojej pierwotnej postaci. Z rodem Donnermarcków nierozerwalnie związany jest także leżący nieopodal Świerklaniec, któremu Donnersmarckowie nadali pełen smaku i wyrafinowania styl, czyniąc go swoją rodową siedzibą i równocześnie miejscem znanym w całej Europie i odwiedzanym przez największych ówczesnego świata. Zabudowania zespołu powstawały systematycznie. Najstarszym z nich był niewątpliwie Stary Zamek, który datowany jest XIV w. i który był wielokrotnie przebudowany przez Donnersmarcków od XVII w., kiedy to zostali oni właścicielami Świerklańca. Wówczas również założyli oni pierwszy park, przebudowany znacznie później na styl angielski w II połowie XIX w.
Źródło: peuk.fiiz.pl
