Opuszczona wioska Szast w Puszczy Piskiej
Wioska Szast powstała jako osada szkatułowa w 1704 r. nad rzeczką łączącą Jezioro Pogóbskie z rzeką Pisą, pomiędzy rozległymi bagnami: Barłogami i Wygorzelami (Barloch Bruch i Wygrzeli Bruch). We wsi od 1779 r. istniała szkoła, początkowo drewniana, od końca XIX w. murowana. W latach 1930- 1931 szkołę przebudowano i powiększono – był to okazały budynek, wzniesiony na podmurówce kamiennej, z czerwonej cegły, kryty dachówką W jednej izbie szkolnej uczyło się wówczas aż 53 dzieci z ośmiu roczników! Tuż obok szkoły znajdowała się gospoda, którą prowadził Adolf Okrogli. Zabudowa wsi, składająca się w większości z drewnianych domów, krytych strzechą, wielokrotnie padała pastwą ognia. W połowie XIX w., gdy mieszkańcy wsi powrócili z Pisza, z odbywającego się tam jarmarku tygodniowego, zamiast swoich domostw zastali tylko popiół i zgliszcza. W czasie pierwszej wojny światowej, zimą, na przełomie 1914 i 1915 r., gdy mieszkańcy wsi ukryli się w pobliskim lesie przed naciągającym frontem, Rosjanie którzy zajęli wieś, uprowadzili najpierw bydło, a następnie całą wioskę puścili z dymem. Cudem ocalały tylko nieliczne budynki, w tym stojąca w środku wsi murowana szkoła oraz znajdująca się po sąsiedzku zagroda. Dzięki pomocy państwa niemieckiego Szast, podobnie jak inne zniszczone wówczas wsie, został szybko odbudowany ze zniszczeń wojennych, a drewniane chałupy zostały zastąpione solidnymi domami murowanymi, w większości z ładnymi gankami, odmieniając w ten sposób oblicze wsi i nadając jej jednolity wygląd. Wieś przestała istnieć po 1945 r. Administracyjnie do Szastu należał przysiółek Nowydział, osada powstała w XIX w. w wyniku reformy agrarnej, tzw. separacji gruntów, która sprawiła, że część chłopów musiała opuścić swoje dotychczasowe siedziby i wybudować się poza wsią, na przydzielonych im nowych gruntach (by w ten sposób poprawić warunki gospodarowania ziemią rolną). Nieopodal wsi, po lewej stronie drogi do Pisza, znajdowało się leśnictwo Wilcze Bagno (Revirförsterei Wolfsbruch).
Obecnie po wiosce liczącej w 1939 roku 194 osób (wraz z przysiółkiem Nowydział), pozostały tylko fundamenty domów i szkoły oraz cmentarz – do sierpnia 2010 roku zarośnięty drzewami i krzewami, obecnie ogrodzony i uporządkowany przez wolntariuszy. Prace na obu cmentarzach prowadzone były wspólnie z pracownikami Nadleśnictwa Pisz.
Źródło: wikimedia.org
Na terenie Nadleśnictwa Pisz funkcjonowało do końca lat 40. XX wieku około 30 mazurskich wsi. Zostały one założone w okresie od XV do XIX wieku, tj. zarówno w czasie działalności krzyżackiej, jak i pruskiej (od 1525 r.). Wspomniane jednostki osadnicze zostały rozszabrowane w trakcie kilku lat po II Wojnie Światowej przez ludność napływową. Dodatkowo w niektórych przypadkach część pozostałych murowanych budynków zleciły rozebrać miejscowe władze. Do dzisiaj, w spisie miejscowości w Urzędzie Miasta Pisza zachowały się nazwy jedynie 9 spośród 30 wspomnianych wsi.
Po osadach zachowały się nieużytkowane cmentarze ewangelickie, pojedyncze podmurówki domów, starodrzew (np. dąb wyznaczający niegdyś centrum wsi Sowiróg) i pozostałości urządzeń hydrotechnicznych huty żelaza w Wądołku. Pewnym ewenementem jest zachowana podwójna aleja lipowa prowadząca do nieistniejącej wsi Bagieńskie. Istotną kwestią jest również podjęta przez władze decyzja, dotycząca zalesienia gruntów po rozszabrowanych wsiach. Stało się to głównie w latach 60. i 70. XX wieku. W ten sposób cmentarze, które wcześniej funkcjonowały w krajobrazie otwartym, znalazły się w większości na obszarach leśnych. W 2014 r. wszystkie, tj. 46 cmentarzy, na obszarze Nadleśnictwa Pisz zostało zinwentaryzowanych. Jest to największa liczba nieużytkowanych cmentarzy znajdująca się na terenie jednego nadleśnictwa w województwie warmińsko-mazurskim.
Zachowanie części cmentarzy, w połączeniu z dużymi walorami środowiska przyrodniczego stanowi o ich atrakcyjności. Ponadto są one położone na terenie Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Mazurskie" (utworzonego w 2002 r.). Jego północno-wschodnią część stanowi Mazurski Park Krajobrazowy, z największym poziomem jeziorności w Polsce, wynoszącym 30%.
Osadnictwo na tym obszarze zostało dobrze opisane. Pierwsze artykuły o nim pochodzą z lat 90. XX w. Dotyczyły one najbardziej znanych wsi, tj. Sowirogu i Wądołka (czasopismo Znad Pisy). Spośród publikacji naukowych należy głównie wymienić książkę Maciejewskiej (1995 r.) i Białuńskiego (2002 r.). Najpełniejszy opis zaginionych wsi zamieszczono w artykułach K. Worobca, które ukazały się w 2014 r. w Gazecie Piskiej.
Źródło: pisz.bialystok.lasy.gov.pl
