Gmach Generalnej Dyrekcji Zarządu Dóbr Książęcych w Pszczynie
A/163/05 z 14.12.2005
Dzieje budynku zarządu dóbr książęcych związanej są bezpośrednio z historią Pszczyny i zamku. Z pewnością nie jest on pierwszym w Pszczynie obiektem pełniącym tę funkcję – wcześniej pełniła ją kamienica powstała ok. 1817 r. W budynku tym mieścił się zarząd dóbr księcia pszczyńskiego, zwany za Anhaltów kamerą. W 1848 r., po objęciu władzy przez Hochbergów, w miejsce kamery powołano Generalną Dyrekcję Dóbr Książęcych. Rządzący wówczas Państwem Pszczyńskim książę Jan Henryk XI, jako człowiek niezwykle obrotny i inteligentny, wprowadził Pszczynę na drogę szybkiego rozwoju gospodarczego. W związku z wynikającym z tego rozrostem administracji książęcej, w 1902 r. wzniesiono nowy gmach dla Generalnej Dyrekcji, tzw. „Palais” i tam przeniesiono biura. Obiekt ten wyróżniał się w Pszczynie swą architekturą i monumentalnością. Z tego względu przylgnęło do niego miano „Palais”, czyli pałacu. Miejscowa ludność spolszczyła tę nazwę na „Paleja”, która zachowała się po dziś dzień.
Obiekt reprezentujący styl neogotycki był dwupiętrowy, podpiwniczony, o dachach siodłowych krytych dachówką ceramiczną. Do poł. XX w. nad portalem istniał kamienny herb Hochbergów.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Przez lata budynek zarządu dóbr książęcych pełnił przeróżne funkcje. W latach 1902–1914 i 1922–1945 w gmachu mieściła się – zgodnie z jego pierwotnym przeznaczeniem – Generalna Dyrekcja Dóbr Księcia Pszczyńskiego. W czasie I wojny światowej, na okres od jesieni 1914 do lutego 1917 r., książę pszczyński udostępnił obiekt na potrzeby sztabu Kwatery Głównej wojsk cesarza niemieckiego Wilhelma II. Sam monarcha zamieszkał w pobliskim pałacu księcia (obecnie Muzeum Zamkowe). Swoje gabinety mieli tutaj natomiast feldmarszałek Paul von Hindenburg i generał von Ludendorf. W Palei von Hindenburg podejmował w swym gabinecie wiele znakomitości. Zdarzało się, że wizytował go tu cesarz, bywała generalicja państw centralnych, a między nimi generał Enver Pasza – późniejszy twórca nowoczesnego państwa tureckiego. Z dużą atencją Feldmarszałek przyjął bułgarskiego cara Ferdynanda z następcą Borysem, którzy przyjechali do Pszczyny na naradę z Wilhelmem II.
Pobyt w Pszczynie cesarza Wilhelma II i istnienie tu Kwatery Głównej wojsk cesarskich spowodowały, że pruskie gazety określały miasto mianem „Małego Berlina”. Niemiecki zarząd miasta niezwykle się tym szczycił. Na jego prośbę stary piastowski herb Pszczyny Wilhelm II zamienił na nowy z insygniami cesarskimi, natomiast fragment dzisiejszej ulicy Bogedaina przemianowano na ulicę Falkenhayna, poprzednika Hindenburga na stanowisku szefa Sztabu Generalnego.
W latach 1920–1922 swoją siedzibę w „Paleji” znalazła pełniąca wówczas władzę na terenie Śląska Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa.
W 1945 r. „Paleję” zamieniono na wojskowy lazaret (szpital). Wśród dziesiątków zmarłych w nim żołnierzy był m.in. sowiecki oficer o nazwisku Lenin.
Od czerwca 1945 r. gmach pełnił funkcję koszar wojska polskiego. Z tamtego czasu pochodzi budynek wartowni znajdujący się przy zjeździe na plac Palei. W latach 50. XX w. zainstalowały się w „Palei” biura PZU, PSS, Przedsiębiorstwo Geologiczne, Spółdzielnia Krawiecka, zaś od lat 60. do 2000 r. istniał tu szpital. Do grudnia 2005 r. „Paleja” była do dyspozycji Starostwa Powiatowego, następnie przeszła w ręce prywatne.
Źródło: peuk.fiiz.pl
